Усе словы

калька назоўнік | жаночы род

1. Празрыстая папера або тканіна, пры дапамозе якой знімаюцца дакладныя копіі з чарцяжоў і малюнкаў.

2. Копія чарцяжа, малюнка на такім матэрыяле.

3. У мовазнаўстве: слова або выраз, утвораны па ўзору слова або выразу з іншай мовы.

   • Слова «самавызначэнне» — к. рускага «самоопределенне».

калькаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

1. Зняць (знімаць) копію з чаго-н. пры дапамозе калькі (у 1 знач.).

   • К. чарцёж.

2. Стварыць (ствараць) слова або выраз па ўзору іншамоўнага слова або выразу.

   • К. лацінскі выраз.

|| закончанае трыванне: скалькаваць.

калькуляваць дзеяслоў | спецыяльны тэрмін | незакончанае трыванне

Вылічаць вартасць тавару, велічыню выдаткаў і інш.

• К. кошт прадукцыі.

|| закончанае трыванне: скалькуляваць.

|| назоўнік: калькуляцыя.

калькулятар назоўнік | мужчынскі род

Прыбор для аўтаматычнага вылічэння.

|| прыметнік: калькулятарны.

кальмар назоўнік | мужчынскі род

Марскі малюск, мяса якога — каштоўны харчовы прадукт.

|| прыметнік: кальмаравы.

кальрабі назоўнік

1. нескланяльнае, ж. Разнавіднасць капусты з патаўшчэннямі на сцябле.

2. нязменнае: Пра капусту: такой разнавіднасці.

   • Капуста к.

кальсоны назоўнік

Нацельныя мужскія штаны, споднікі, нагавіцы.

|| прыметнік: кальсонны.

кальцаваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Меціць (жывёліну), надзяваючы кольцы на лапкі птушак або хвасты рыб для даследавання напрамку і скорасці іх перамяшчэння, працягласці жыцця і інш.

   • К. пералётных птушак.

2. Рабіць кругавы зрэз кары або надзяваць на ствол дрэва драцяныя кольцы з мэтай уздзеяння на яго рост.

3. Абмазваць ствол дрэва для аховы яго ад шкодных насякомых.

|| закончанае трыванне: закальцаваць і акальцаваць.

|| назоўнік: кальцаванне.

кальцавы прыметнік

1. гл. кольца.

2. Які мае выгляд кольца; кругавы.

   • К. маршрут.

кальцый назоўнік | мужчынскі род

Хімічны элемент, мяккі серабрыста-белы метал.

|| прыметнік: кальцыевы.

• Кальцыевыя солі.

кальчак назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Група галін, лістоў, кветак, якія растуць на сцябле на адной вышыні.

|| прыметнік: кальчачны.

кальчуга назоўнік | жаночы род

Даўнейшы воінскі даспех у выглядзе кашулі з металічных кольцаў.

|| прыметнік: кальчужны.

калюга назоўнік | жаночы род

Выбітая коламі яма на дарозе, звычайна з вадой, граззю.

калючка назоўнік | жаночы род

1. Усякае колкае вастрыё, шып, тое, што колецца.

   • К. ружы.

2. пераноснае значэнне: З’едлівая заўвага, вострая насмешка,

калючы прыметнік

1. Які мае калючкі, з калючкамі.

   • К. дрот.
   • Калючая ружа.

2. Які колецца, робіць уколы.

   • Калючая барада.
   • К. ржэўнік.

3. пераноснае значэнне: Са злой насмешкай, нядобры.

   • Калючае слова.
   • К. позірк.

4. пераноснае значэнне: Які непрыхільна, недаверліва ставіцца да ўсяго; нелюдзімы (пра чалавека).

   • У апошнія часы сын стаў калючым.

|| назоўнік: калючасць.

каля² прыстаўка

Утварае:

1. назоўнікі і прыметнікі са знач. знаходжання побач, поблізу, напр. калякветнік, каляплоддзе, каляплоднік, калявосевы, калявушны, калязоркавы, калямесячны, каляпланетны;

2. прыметнікі са знач. які не да канца, не поўнасцю належыць да чаго-н., які толькі знешне адносіцца да чаго-н., напр. калялітаратурны, калянавуковы, калятэатральны;

3. прыметнікі са знач. прыблізнасці па часе, напр. каляпаўдзённы.

калявушны прыметнік

Які знаходзіцца каля вуха.

• Калявушная залоза.

каляда назоўнік | жаночы род

Даўнейшы абрад хаджэння па хатах у калядныя вечары з віншаваннем, велічальнымі песнямі, а таксама песня, што спяваецца ў час гэтага абраду і падарункі, атрыманыя ад гаспадара за віншаванне і песні.

|| прыметнік: калядны.

калядаваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Хадзіць па дварах у калядныя вечары, віншаваць гаспадароў, спяваючы калядныя песні.

|| назоўнік: калядаванне.

каляднік назоўнік | мужчынскі род

Той, хто калядуе, ходзіць па калядзе.

• У акно пастукалі каляднікі.

калядніца назоўнік | жаночы род

Калядная пара, калядная ноч.

каляды (коляды) назоўнік

Народнае зімовае свята дахрысціянскага паходжання.

|| прыметнік: калядны.

• Калядныя маразы.

калязямны прыметнік | спецыяльны тэрмін

Які знаходзіцца каля Зямлі, акружае Зямлю.

• Калязямная атмасфера.

калякветнік назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Частка кветкі (чашачка і вяночак), якая акружае тычынкі і песцік.

калялітаратурны прыметнік

Які мае толькі знешнія адносіны да літаратуры, да літаратурнага асяроддзя.

• Калялітаратурныя колы.

калянавуковы прыметнік

Які мае толькі знешнія адносіны да навукі, да навуковага асяроддзя.

• Калянавуковыя функцыянеры.

каляндар назоўнік | мужчынскі род

1. Сістэма лічэння дзён у годзе.

   • Юліянскі к. (старога стылю).
   • Грыгарыянскі к. (новага стылю).

2. Табліца або кніжка з пералікам усіх дзён года (з рознымі даведачнымі звесткамі).

   • Настольны к.
   • Адрыўны к.

3. Размеркаванне па днях, месяцах асобных відаў дзейнасці.

   • К. заняткаў.
   • К. футбольных гульняў.

|| прыметнік: каляндарны.

• К. год (ад 1 студзеня па 31 снежня).

каляны прыметнік

Цвёрды, грубы навобмацак; нягнуткі.

• Каляная тканіна.

|| назоўнік: калянасць.

каляровы прыметнік

1. Які афарбаваны або мае які-н. колер ці колеры (акрамя чорнага і белага).

   • Каляровае шкло.
   • Каляровыя металы (усе металы, акрамя жалеза і яго сплаваў).
   • К. фільм.

2. Пра людзей, якія належаць не да белай расы.

   • Каляровае насельніцтва.

|| назоўнік: каляровасць.

калясардэчны прыметнік | спецыяльны тэрмін

Які знаходзіцца вакол сэрца, абкружае яго.

• Калясардэчная сумка.

каляска назоўнік | жаночы род

1. Чатырохколавы экіпаж на рысорах з адкідным верхам.

2. Маленькая ручная павозка, звычайна крытая, для катання дзяцей.

   • Дзіцячая к.

3. Невялікая павозка спецыяльнага прызначэння.

   • Матацыкл з каляскай.

|| прыметнік: калясачны.

калясіць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

К. па ўсёй краіне.

каляя назоўнік | жаночы род

1. Чыгуначны пуць з дзвюх паралельных рэек.

   • Шырокая к.

2. Тое, што і каляіна (у 1 знач.).

каляіна назоўнік | жаночы род

1. Паглыблены след на дарозе ад колаў або санных палазоў.

2. пераноснае значэнне: Пра звычайны ход якіх-н. спраў, жыцця.

   • Выбіцца з каляіны.

калёквіум назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

1. Гутарка выкладчыка са студэнтамі з мэтай выяўлення іх ведаў.

   • Правесці к.

2. Навуковая канферэнцыя з абмеркаваннем дакладаў на пэўную тэму.

   • К. вірусолагаў.

калёсы назоўнік | мужчынскі род

Конная чатырохколая гаспадарчая павозка.

• Запрэгчы каня ў к.

|| прыметнік: калёсны.

калі злучнік | прыслоўе

1. прыслоўе: пытальнае. У які час?

   • Калі ж вы прыйдзеце?
   • Калі гэта будзе?

2. прыслоўе: неазнач. Калі-небудзь.

   • Ці чуў ты к. такое?

3. прыслоўе: неазнач. У няпэўны будучы час.

   • Заходзь к. да нас.

4. прыслоўе: азнач. Ужыв. як абстрактнае абазначэнне часу (звычайна ў спалуч. з часціца «вось»).

   • Вось к. мне трэба было вярнуцца.

5. злучнік: часавы. Ужыв. у пачатку даданага сказа і выражае:

   1. частковае або поўнае супадзенне ў часе дзеяння галоўнага і даданага сказаў; у той час як.

      • К. ўзышло сонца, мы ўжо былі дома;

   2. паслядоўнасць дзеяння; пасля таго як.

      • Я надта перапужалася, к. пачула такое;

   3. паўтаральнасць дзеяння (часта са словамі «заўсёды», «кожны раз» і інш.).

      • Мы заўсёды рады, к. вы прыязджалі да нас.

6. злучнік: умоўны. Выражае рэальную ўмову здзяйснення, існавання чаго-н.

   • К. працаваць, дык працаваць.
   • К. глянеш з пагорка, то ўсё ўбачыш як на далоні.

калі-небудзь прыслоўе

У які-небудзь няпэўны час.

• Зайдзі к.

калі-нікалі прыслоўе

Зрэдку, час ад часу.

• К. наведвае.

калібр назоўнік | мужчынскі род

1. Дакладны размер якога-н. вырабу, прадмета.

2. Дыяметр канала ствала агнястрэльнай зброі.

   • Снарад вялікага калібру.

3. пераноснае значэнне: Пра форму, велічыню, якасць чаго-н.

   • Людзі рознага калібру.

4. Вымяральны інструмент для праверкі размераў, формы і ўзаемнага размяшчэння частак вырабу (спецыяльны тэрмін).

|| прыметнік: калібравы.

калібраваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Правяраш. або ўдакладняць калібр (у 1 знач.).

   • К. дрот.

2. Правяраць дзяленні якога-н. вымяральнага прыбора.

   • К. тэрмометр.

|| назоўнік: калібраванне і каліброўка.

калібры назоўнік | мужчынскі і жаночы род | нескланяльнае

Надзвычайна маленькая птушка з яркім апярэннем, водзіцца ў Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы.

каліва назоўнік | ніякі род

1. Асобна ўзятая расліна, сцябліна, саломіна і пад.

   • К. пшаніцы.

2. Самая малая колькасць чаго-н.

   • К. солі.

3. у знач. прыслоўе: Крыху (размоўнае).

   • Да апошняга каліва (размоўнае) — усё, цалкам.
   • Ні каліва (размоўнае) — ніколькі, ані.

|| памяншальная форма: каліўца.

|| прыметнік: каліўны.

каліграф назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які піша прыгожа і разборліва.

каліграфія назоўнік | жаночы род

Майстэрства пісаць прыгожа і разборліва.

|| прыметнік: каліграфічны.

• К. почырк.

калідор назоўнік | мужчынскі род

1. Праход, які злучае асобныя часткі кватэры, будынка.

2. пераноснае значэнне: Вузкая, доўгая прастора, якая злучае сабой што-н., праход.

   • Горны к.
   • Паветраны к. (паласа пралёту для самалётаў).

|| прыметнік: калідорны.

• Калідорная сістэма.

калідорны назоўнік | мужчынскі род

Работнік гасцініцы, які абслугоўвае некалькі нумароў.

|| жаночы род: калідорная.

калізія назоўнік | жаночы род | кніжнае

Сутыкненне якіх-н. процілеглых сіл, інтарэсаў, імкненняў.

|| прыметнік: калізійны.

калій назоўнік | мужчынскі род

Хімічны элемент, мяккі метал серабрыста-белага колеру.

|| прыметнік: каліевы і калійны.

• Каліевыя солі.
• Калійныя ўгнаенні.

каліка назоўнік | мужчынскі і жаночы род

У народным эпасе: вандроўны старац, пераважна сляпы, які спявае духоўныя вершы і збірае міласціну.