Усе словы

калена назоўнік | ніякі род

1. Сустаў, які злучае бядровую і галёначную косці; месца згібу нагі.

   • Сагнуць нагу ў калене.
   • Мора па к. каму-н. (пераноснае значэнне: нічога не страшна, усё ніпачым).

2. Нага ад каленнага сустава да таза.

   • Узяць дзіця на калені.

3. Асобнае звяно, адрэзак у складзе чаго-н., які з’яўляецца злучэннем такіх жа адрэзкаў.

   • К. бамбука.
   • К. жалезнай трубы.

4. Частка чаго-н. непрамога, сагнутага ад аднаго павароту да другога.

   • К. дарогі.
   • К. ракі.

5. У музычным творы: асобная частка, закончаны матыў.

   • Салавей заспяваў на сем кален.

6. пераноснае значэнне: У танцы: асобны прыём, фігура з эфектам.

   • Кадрыля на шаснаццаць кален.
   • Пакаленне ў радаслоўнай.

|| памяншальная форма: каленца.

|| прыметнік: каленны.

• К сустаў.

календула назоўнік | жаночы род

1. Тое, што і наготкі.

2. Лекавы прэпарат з гэтай расліны.

   • Раствор календулы.
   • Мазь к.

каленкор назоўнік | мужчынскі род

Баваўняная, моцна праклееная тканіна аднаколернай афарбоўкі.

• Іншы каленкор (размоўнае) — зусім другая справа, іншая размова.

|| прыметнік: каленкоравы.

каленца назоўнік | ніякі род

1. гл. калена.

2. Асобнае сучляненне ў сцёблах злакавых, а таксама ў ствалах некаторых раслін.

каленчаты прыметнік

Які складаецца з кален (у 3 знач.).

• К. вал.
• Каленчатае сцябло.

калесаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

Даўней: пакараць (караць) смерцю на спецыяльным коле.

|| назоўнік: калесаванне.

калецтва назоўнік | ніякі род

1. Пашкоджанне арганізма, якое робіць цяжкім або немагчымым яго нармальнае функцыяніраванне.

   • Атрымаць цяжкае к.
   • Псіхалагічнае к. (пераноснае значэнне: псіхічны стан арганізма з такім пашкоджаннем).

2. Знявечанне, цяжкае фізічнае пашкоджанне канечнасцей.

калець дзеяслоў | незакончанае трыванне

Мерзнуць, зябнуць.

• К. на марозе.

калечыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Рабіць калекам (калекай).

   • Вайна калечыць людзей.

2. пераноснае значэнне: Псаваць, знявечваць маральна, рабіць непаўнацэнным.

   • К. душу.
   • Нельга к. характар дзяцей.

|| закончанае трыванне: скалечыць і пакалечыць.

|| зваротны стан: калечыцца.

|| закончанае трыванне: скалечыцца і пакалечыцца.

калматы прыметнік

1. Пакрыты густымі скудлачанымі валасамі, поўсцю; кудлаты, касматы.

   • Калматыя бровы.

2. пераноснае значэнне: З няроўнымі, як бы пашматанымі на кавалкі краямі (пра хмары, клубы пары, туману і пад.).

   • Калматыя хмары.

|| назоўнік: калматасць.

калмаціцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

Станавіцца калматым, кудлаціцца, касмаціцца.

|| закончанае трыванне: пакалмаціцца, раскалмаціцца і скалмаціцца.

калмаціць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рабіць калматым, кудлаціць, касмаціць.

• К. воўну.
• К. валасы.

|| закончанае трыванне: пакалмаціць, раскалмаціць і скалмаціць.

калмыкі назоўнік | мужчынскі род

Народ, што складае асноўнае насельніцтва Рэспублікі Калмыкіі, якая ўваходзіць у склад Расійскай Федэрацыі.

|| жаночы род: калмычка.

|| прыметнік: калмыцкі.

калода² назоўнік | жаночы род

Камплект ігральных карт.

• У калодзе 52 карты.

калоддзе назоўнік | ніякі род | зборны назоўнік

Калоды, бярвёны.

калодзеж (калодзезь) назоўнік | мужчынскі род

1. Вузкая і глыбокая яма, умацаваная зрубам для здабывання вады з ваданосных слаёў зямлі.

   • Пачысціць к.

2. Яма для розных тэхнічных патрэб (спецыяльны тэрмін).

   • Шахтавы к.
   • Каналізацыйны к.

Артэзіянскі калодзеж — буравы калодзеж з труб, які падае глыбінную ваду пад напорам, без помпы.

|| прыметнік: калодзежны.

калодка назоўнік | жаночы род

1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.).

   • Парэзаць бярозу на калодкі.

2. Кусок дрэва, які служыць асновай у некаторых інструментах, прыборах.

   • К. рубанка.

3. Кусок дрэва ў форме ступні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл.

   • Выплятаць лапці на калодцы.

4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы.

   • Колы па калодкі ў гразі.

5. Планка для мацавання на грудзях ордэнаў медалёў ці ордэнскіх стужак.

   • Ордэнская к.

|| памяншальная форма: калодачка.

|| прыметнік: калодачны.

калодкі назоўнік

Масіўныя драўляныя кайданы, якія надзявалі раней на ногі, рукі і шыю арыштанта для папярэджання ўцёкаў.

калоднік назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

Арыштант у калодках.

калодый назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Густы клейкі раствор нітрацэлюлозы з сумесі спірту і эфіру, што ўжываецца ў медыцыне, фатаграфіі і пад.

калок назоўнік | мужчынскі род

1. гл. кол.

2. Драўляны або металічны шпянёк для нацягвання струн у музычных, інструментах.

   • Скрыпічныя калкі.

|| памяншальная форма: калочак.

калона назоўнік | жаночы род

1. Частка архітэктурнага збудавання ў выглядзе высокага слупа, якая служыць апорай франтонаў, унутраных частак будынка або ў якасці манумента.

   • Станцыя метро з калонамі.
   • Трыумфальная к.

2. Пра людзей, прадметы, якія размешчаны або рухаюцца адно за адным на пэўнай дыстанцыі.

   • Паходная к.
   • Трактарная к.
   • Пятая калона (кніжнае неадабральнае:) — пра арганізаванае здрадніцтва ўнутры краіны.

|| памяншальная форма: калонка.

|| прыметнік: калонны.

• Калонная зала (з калонамі).

калонка назоўнік | жаночы род

1. гл. калона.

2. Назва розных тэхнічных прыстасаванняў у форме цыліндра ці наогул падоўжаных.

   • Газавая к. (для награвання вады).
   • Гукавая к. (прыстасаванне, якое складаецца з некалькіх гучнагаварыцеляў).

3. Устаноўка для выдачы вадкага паліва аўтатранспарту.

   • Бензінавая к.

4. Вадаводнае ўстройства з кранам, устаноўленае на паверхні зямлі.

5. Рад лічбаў, слоў, размешчаных па вертыкалі; слупок тэксту ў газеце, кнізе.

   • К. лічбаў.
   • Пяць калонак газетнага тэксту.

|| прыметнік: калонкавы.

• Калонкавае свідраванне.

калонія назоўнік | жаночы род

1. Краіна або тэрыторыя, якая знаходзіцца пад уладай замежнай дзяржавы (метраполіі), пазбаўленая палітычнай і эканамічнай самастойнасці, гвалтоўна захоплена і эксплуатуецца імперыялістычнай дзяржавай і пазбаўлена дзяржаўнай самастойнасці.

2. Паселішча выхадцаў, перасяленцаў з другой краіны, вобласці.

   • Іншаземныя калоніі ў царскай Расіі.

3. Згуртаванне людзей якой-н. краіны, землякоў, якія жывуць у чужой краіне, у чужым горадзе.

4. Месца жыхарства асоб, паселеных разам з той або іншай мэтай.

   • Дзіцячая працоўная к.

5. Група арганізмаў, якія жывуць у злучэнні адзін з адным (спецыяльны тэрмін).

   • К. мікраарганізмаў.
   • К. каралаў.

|| прыметнік: каланіяльны.

• Каланіяльныя войны.
• Каланіяльная палітыка (накіраваная на падпарадкаванне слабаразвітых краін).

калорыя назоўнік | жаночы род

Адзінка вымярэння колькасці цеплыні.

калос назоўнік | мужчынскі род | кніжнае

1. Статуя, збудаванне велізарных памераў.

   • К. Радоскі.

2. пераноснае значэнне: Пра каго, што-н. грандыёзнае па сваёй велічыні, значнасці.

   • К. навукі.
   • К. на гліняных нагах (пераноснае значэнне: пра што-н. з выгляда велічнае, але слабае, гатовае разваліцца).

калоссе назоўнік | ніякі род | зборны назоўнік

Каласы.

• Ядраным зернем налілося к.

калоцца² дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Паддавацца колцы.

   • Сухое палена добра колецца.

2. Трэскацца, даваць трэшчыны.

   • Дошкі ад сонца колюцца.

калоць² дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рассякаць, здрабняць на часткі.

• К. лёд.
• К. дровы.

|| закончанае трыванне: раскалоць і пакалоць.

|| назоўнік: колка і калонне.

калоша назоўнік | жаночы род

Частка штаноў, якая надзяваецца на адну нагу; калашына.

калоід назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Некрышталізаванае рэчыва (бялок, крухмал, клей і інш.), растворы якога не праходзяць праз жывёльныя і раслінныя перапонкі.

|| прыметнік: калоідны і калаідальны.

калоідны прыметнік

1. гл. калоід.

2. калоідная сістэма — гетэрагенная сістэма, якая складаецца з мноства дробных часцінак якога-н. рэчыва, што знаходзіцца ў суспензаваным стане ў аднародным асяроддзі.

3. калоідная хімія — раздзел фізічнай хіміі, які займаецца вывучэннем калоідных сістэм і паверхневых з’яў (тых, што абумоўлены асаблівымі ўласцівасцямі тонкіх слаёў рэчыва на мяжы судакранання цел).

калумбарый назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Месца, дзе пасля крэмацыі захоўваюцца урны з прахам.

калун назоўнік | мужчынскі род

Цяжкая сякера для колкі дроў.

|| прыметнік: калунны.

калупацца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

1. Капацца, корпацца ў чым-н., дастаючы што-к.

   • К. ў грудзе ламачча.

2. пераноснае значэнне: Рабіць што-н. марудна і няўмела.

   • К. на агародзе.

калупаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Падчэпліваючы чым-н., аддзяляць, аддзіраць што-н.

• К. хлеб.

|| аднакратны дзеяслоў: калупнуць.

калчадан назоўнік | мужчынскі род

Руда, якая складаецца пераважна з сярністых мінералаў.

• Серны к.
• Медны к.

|| прыметнік: калчаданны.

калчан назоўнік | мужчынскі род

Даўней: сумка-чахол для стрэл.

|| прыметнік: калчанны.

калывацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

Хістацца, ківацца, пакалыхвацца.

• Зуб калываецца.
• Слуп калываецца.

калываць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Хістаць, ківаць, пакалыхваць.

• К. слуп.

|| аднакратны дзеяслоў: калыўнуць.

|| назоўнік: калыванне.

калым назоўнік | мужчынскі род

1. У некаторых народаў Усходу: выкуп за нявесту.

2. пераноснае значэнне: Лёгкі пабочны заробак (размоўнае).

|| прыметнік: калымны.

калымага назоўнік | жаночы род | размоўнае | іранічны сэнс

Пра нязграбныя калёсы, павозку, машыну.

|| прыметнік: калымажны.

калымшчык назоўнік | мужчынскі род | размоўнае | неадабральнае

Той, хто калыміць, працуе дзеля атрымання калыму (у 2 знач.).

калыміць дзеяслоў | размоўнае | неадабральнае | незакончанае трыванне

Падзарабляць пабочным заробкам.

калыска назоўнік | жаночы род

1. Невялікая плеценая з лазы або драўляная люлька, у якой закалыхваюць дзіця.

2. пераноснае значэнне: Месца, дзе што-н. узнікла і атрымала развіццё (высокае).

   • Італія — к. опернага мастацтва.

3. Вісячы памост дня падымання на вышыню рабочых, будматэрыялаў і інш. (спецыяльны тэрмін).

   • Фарбу паднялі на калысцы.

|| прыметнік: калыскавы.

калыханка² назоўнік | жаночы род | размоўнае

Збудаванне для калыхання, гушкання; арэлі.

калыхацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

Мерна рухацца зверху ўніз ці з боку ў бок, гайдацца.

• К. на ветры.
• К. на вадзе.
• К. на арэлях.

|| аднакратны дзеяслоў: калыхнуцца.

калыхаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Злёгку мерна рухаць зверху ўніз ці з боку ў бок; гайдаць, хістаць.

   • Вецер калыхаў галінку.
   • Вагон калыхала на паваротах (безасабовая форма).

2. Гайдаючы калыску, спяваючы калыханку, усыпляць (дзіця).

   • К. дзіця.

3. чым. Рабіць чым-н. павольныя, мерныя рухі.

   • Піша і нагой калыша.

|| аднакратны дзеяслоў: калыхнуць.

|| назоўнік: калыханне.

кальвіль назоўнік | мужчынскі род

Паўднёвы сорт яблыні, а таксама вялікія ружова-жоўтыя яблыкі.

|| прыметнік: кальвільны.

калье назоўнік | ніякі род | нескланяльнае

Шыйнае ўпрыгожанне з каштоўных камянёў з падвескамі спераду.

• К. з брыльянтамі.