Усе словы

зацірка назоўнік | жаночы род

Рэдкая страва з дробных мучных камячкоў, згатаваных на вадзе ці малацэ.

• Забяліць зацірку.

|| прыметнік: зацірачны.

заціскачка назоўнік | жаночы род

Прыстасаванне для заціскання чаго-н.

заціскны прыметнік

Які прызначаецца, служыць для заціскання.

• З. механізм.

заціснуцца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

З цяжкасцю прабрацца, залезці куды-н.

• З. ў кут.

|| незакончанае трыванне: заціскацца.

заціснуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Затрымаць, зашчаміць, абхапіўшы з усіх бакоў.

   • З. манету ў кулаку.
   • З. болт у ціскі.

2. Шчыльна заткнуць, сціснуўшы.

   • З. вушы далонямі.
   • З. рот (таксама пераноснае значэнне: не даць свабодна выказацца).

3. Паменшыць у аб’ёме або зрабіць больш тугім, сціснуўшы.

   • З. вузел.

4. пераноснае значэнне: Абмежаваць свабоду ў чым-н., перашкодзіць развіццю, праяўленню чаго-н.

   • З. крытыку.
   • З. ініцыятыву.

5. каго. Ціскаючы, замучыць, задушыць (размоўнае).

   • З. у натоўпе.

|| незакончанае трыванне: заціскаць.

заціхлы прыметнік

Які заціх, перастаў гучаць або чуцца.

• Заціхлая зала.
• Заціхлая песня.

заціхнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Перастаць утвараць якія-н. гукі; перастаць шумець.

   • Зала заціхла.
   • Дзеці заціхлі.

2. пераноснае значэнне: Аслабіць або спыніць сваю дзейнасць.

   • Вецер заціх.

|| незакончанае трыванне: заціхаць.

зацішак назоўнік | мужчынскі род

1. Ціхае, затуленае ад ветру месца.

   • Схавацца ў з.

2. пераноснае значэнне: Утульнае, адасобленае ад шуму месца.

   • Не мог сядзець у зацішку, калі таварышы ваююць.

зацішны прыметнік

1. Бязветраны, ціхі.

   • З. бок.

2. пераноснае значэнне: Без значных падзей, ажыўленай дзейнасці.

   • Зацішныя дні.

зацішша назоўнік | ніякі род

Спыненне шуму, ветру руху, дзейнасці.

• Наступіла з. пасля бою.
• З. перад навальніцай.

зачапіцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. чым, за што. Закрануўшы што-н., страціць магчымасць рухацца; закрануць сабой, якой-н. часткай цела ці адзення за што-н.

   • Воз зачапіўся за пень.
   • З. рукавом за дрот.

2. Ухапіцца, учапіцца (размоўнае),

   • З. рукамі за сук.

|| незакончанае трыванне: зачапляцца і зачэплівацца.

зачапіць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Захапіць, паддзець, каб прыцягнуць да сябе або злучыць з чым-н.

   • З. вядро на крук.
   • З. бервяно бусаком.

2. Выпадкова закрануць пры руху.

   • З. воссю за вугал.

3. пераноснае значэнне: Усхваляваць, абудзіць якое-н. пачуццё; зняважыць чые-н. пачуцці.

   • З. за жывое.
   • З. самалюбства.

4. Пачаць гаворку з кім-н., сказаць каму-н. што-н. і закрануць у размове што-н.

   • Я не рада, што яе зачапіла.
   • З. дзяўчыну ў гаворцы.

|| незакончанае трыванне: зачэпліваць.

зачараванне назоўнік | ніякі род

Чароўная сіла каго-, чаго-н., а таксама стан таго, хто адчувае на сабе такую сілу.

• Навакольная прыгажосць выклікае з.

зачараваць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Паводле забабонных уяўленняў: чарамі, магічнымі словамі падпарадкаваць сабе, заваражыць.

2. пераноснае значэнне: Зрабіць захапляючае ўражанне.

   • Артыстка зачаравала сваім голасам.

|| незакончанае трыванне: зачароўваць.

зачарнець дзеяслоў | закончанае трыванне

Пачаць чарнець (у 2 знач.).

• На полі зачарнела ралля.

зачарсцвелы прыметнік

1. Які стаў чэрствым, зацвярдзеў.

   • З. кавалак хлеба.

2. пераноснае значэнне: Бяздушны, нячулы.

   • Зачарсцвелая катура.

|| назоўнік: зачарсцвеласць.

зачарціць дзеяслоў | закончанае трыванне

Пакрыць рысамі, чарцяжом.

• З. ліст паперы.

|| незакончанае трыванне: зачэрчваць.

зачасаць² дзеяслоў | закончанае трыванне

Чэшучы тапаром, рабіць вузейшым, вастрэйшым з аднаго боку.

• З. кол.

зачасціць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Пачаць рабіць што-н. часта.

   • З. у госці.
   • Дзе не любяць — не гасці, а дзе любяць — не часці (прыказка).

2. Паліцца частымі кроплямі.

   • Дождж зачасціў.

зачатак назоўнік | мужчынскі род

1. Тое, што і зародак.

2. Адміраючы астатак недаразвітага органа ў арганізме, рудымент (спецыяльны тэрмін).

3. звычайна, пераноснае значэнне Пачатак, першае праяўленне чаго-н.

   • Зачаткі новых адносін.

|| прыметнік: зачаткавы.

зачахлы прыметнік

1. Змарнелы, хваравіты.

   • З. чалавек.

2. Які зачах, слаба расце, завялы.

   • Зачахлае дрэва.

|| назоўнік: зачахласць.

зачацце назоўнік | ніякі род

Зараджэнне плода, пачатак цяжарнасці.

зачаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Распачаць (размоўнае).

   • З. будаўніцтва.

2. Даць пачатак жыцця каму-н. (устарэлае).

   • З. дзіця.

|| незакончанае трыванне: зачынаць.

зачос назоўнік | мужчынскі род

Зачасаная, звычайна назад, пасма валасоў.

• Валасы з прыгожым зачосам.

зачумлены прыметнік

Заражаны чумой.

• Уцякаць, як ад зачумленага (назоўнік).

зачын назоўнік | мужчынскі род

1. Пачатак чаго-н., пачын (размоўнае).

   • Зрабіць з. у якой-н. справе.

2. Традыцыйны пачатак (у творах народнай паэзіі).

   • З. быліны.

|| прыметнік: зачынны.

зачынальнік назоўнік | мужчынскі род

Той, хто пачынае якую-н. справу, пачынальнік.

• Скарына — з. усходнеславянскага кнігадрукавання.

|| жаночы род: зачынальніца.

|| прыметнік: зачынальніцкі.

зачыншчык назоўнік | мужчынскі род

Той, хто пачынае што-н. (звычайна непрыстойнае).

• З. бойкі.

|| жаночы род: зачыншчыца.

|| прыметнік: зачыншчыцкі.

зачыніць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Пакрыць векам.

   • З. скрыню.

2. Злучыць створкі для спынення доступу, пранікнення ў сярэдзіну каго-, чаго-н.

   • З. дзверы.
   • З. хату.

3. Змясціўшы куды-н., заперці на замок.

   • З. дзяцей у хаце.

Фразеалагізмы:

• Свет зачыніць каму (размоўнае) — перашкодзіць нармальнаму, спакойнаму жыццю.
• Як зачыніць — поўна.

|| незакончанае трыванне: зачыняць.

|| зваротны стан: зачыніцца.

|| незакончанае трыванне: зачыняцца.

зачырванецца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Тое, што і зачырванець.

2. Пачырванець ад сораму, збянтэжанасці.

   • Дзяўчына зачырванелася.

зачырванець дзеяслоў | закончанае трыванне

Пачаць чырванець (у 1 і 3 знач.).

• На ўсходзе зачырванела неба.

зачысціць дзеяслоў | спецыяльны тэрмін | закончанае трыванне

Чысцячы, загладзіць, зняць ізаляцыю.

• З. канцы правадоў.
• З. месца для латкі на веласіпеднай камеры.

|| незакончанае трыванне: зачышчаць.

зачытацца дзеяслоў | закончанае трыванне

Захапіўшыся чьпаннем, забыцца на час.

• З. цікавай кнігай.
• З. да раніцы.

|| незакончанае трыванне: зачытвацца.

зачытаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Прачытаць уголас для ўсеагульнага апавяшчэння.

   • З. пастанову.

2. Прывесці ў неахайны выгляд працяглым або нядбайным карыстаннем (пра кнігу, газету і пад. і размоўнае).

3. Узяўшы для чытання, не вярнуць (размоўнае).

   • З. кнігу.

|| незакончанае трыванне: зачытваць.

зачэпка назоўнік | жаночы род | размоўнае

1. Прыстасаванне, якім шго-н. зачэпліваюць або якое што-н. трымае.

2. пераноснае значэнне: Прычына, падстава.

   • З. для сваркі.

зачэрпаць дзеяслоў | закончанае трыванне

Чэрпаючы, набраць якую-н. колькасць вадкасці.

• З. вады.

|| незакончанае трыванне: зачэрпваць.

зачэрпнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

Тое, што і зачэрпаць.

зашавяліцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Пачаць шавяліцца, прыйсці ў рух.

   • Лісце на дрэвах зашавялілася.

2. Пачаць мітусліва рухацца.

   • У кучы гною зашавяліліся жукі.

3. Праявіць актыўнасць.

   • Народ зашавяліўся.

зашавяліць дзеяслоў | закончанае трыванне

Пачаць шавяліць.

• З. пальцамі.

зашастаць дзеяслоў | закончанае трыванне

Пачаць шастаць.

• Нехта ў кустах зашастаў.

зашкліць дзеяслоў | закончанае трыванне

Уставіць шкло, шыбу ў раму.

• З. вокны.

зашкодзіць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Прынесці шкоду каму-, чаму-н.

   • Лішняя капейка нікому не зашкодзіць.

2. Шкодна адбіцца на чым-н.

   • Агуркам зашкодзілі халады.

зашмальцаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

Запэцкаць чым-н. тлустым да бляску.

• З. камбінезон.

|| незакончанае трыванне: зашмальцоўваць.

|| зваротны стан: зашмальцавацца.

|| незакончанае трыванне: зашмальцоўвацца.

зашмарга назоўнік | жаночы род

Зацяжная пятля, завязаная адным канцом.

• Зашмаргі шаўковых шнуркоў накідкі.

зашмаргнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Тузануўшы, завесіць, запяць.

   • З. фіранку.
   • З. кісет.

2. Зрабіць тугім, сцягнуць (вузел, пятлю).

   • З. пятлю.

|| незакончанае трыванне: зашморгваць.

зашмат прыслоўе | размоўнае

Замнога, больш, чым трэба.

• З. патрачана часу.

зашмуляць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Занасіць, выцерці, абтрапаць (вопратку).

   • З. рукавы.

2. Трэннем пашкодзіць скуру.

зашпунтаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Заткнуць шпунтам (адтуліну ў бочцы).

2. Зрабіць шпунт у чым-н. (спецыяльны тэрмін).

   • З. брус.

|| незакончанае трыванне: зашпунтоўваць.

зашпіліцца дзеяслоў | закончанае трыванне

Зашпіліць на сабе што-н.

|| незакончанае трыванне: зашпільвацца.

зашпіліць дзеяслоў | закончанае трыванне

Злучыць, змацаваць (краі адзення і пад.) пры дапамозе шпілек, кнопак або гузікаў, якія прасоўваюцца ў петлі.

• З. пінжак.

|| незакончанае трыванне: зашпільваць.