Усе словы

дыфузны прыметнік | спецыяльны тэрмін

Невыразны, расплывісты.

• Дыфузныя туманнасці.

дыфузія назоўнік | жаночы род | спецыяльны тэрмін

Пранікненне аднаго рэчыва ў другое пры іх узаемным датыканні ў выніку цеплавога перамяшчэння часцінак рэчыва.

• Д. газаў.

|| прыметнік: дыфузійны.

дыфірамб назоўнік | мужчынскі род

1. У старажытных грэкаў: урачыстая харавая песня ў гонар бога Дыяніса.

2. пераноснае значэнне: Перабольшаная пахвала; усхваленне.

   • Спяваць дыфірамбы каму-, чаму-н. (непамерна ўсхваляць).

|| прыметнік: дыфірамбічны.

• Дыфірамбічныя вершы.

дых назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Дыханне.

• Хацелася крыкнуць, але не хапіла дыху.

Фразеалагізмы:

• Адным дыхам (размоўнае) — за адзін раз, вельмі хутка.
• Ні слыху ні дыху (размоўнае) — няма ніякіх вестак.

дыхавіца назоўнік | жаночы род

1. Цяжкае дыханне пры захворванні бронхаў.

   • Пакутаваць дыхавіцай.

2. Народная назва хваробы лёгкіх у коней і іншых жывёл.

   • Нагнаць дыхавіцу каню.

|| прыметнік: дыхавічны.

дыханне назоўнік | ніякі род

1. Працэс паглынання кіслароду і выдзялення вуглякіслага газу жывымі арганізмамі.

   • Стомленасць праяўлялася ў паскораным дыханні.

2. пераноснае значэнне: Подых, павеў чаго-н.

   • Д. вясны.

Фразеалагізмы:

• Штучнае дыханне — аднаўленне спецыяльнымі прыёмамі натуральных рухаў лёгкіх.
• Другое дыханне — аб новых сілах, бадзёрасці ў каго-н. пасля стомленасці, апатыі.
• Затаіць дыханне — затрымаць дыханне, прыслухоўваючыся да чаго-н.
• Перавесці дыханне — 1) глыбока ўздыхнуць, аддыхацца; 2) зрабіць перадышку, перапынак у чым-н.

|| прыметнік: дыхальны.

дыхаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Паглынаць кісларод і выдзяляць вуглякіслы газ.

   • Хворы цяжка дыхае.
   • Расліны дыхаюць лісцем.

2. пераноснае значэнне, чым. Быць захопленым чым-н., жыць якой-н. ідэяй.

   • Ён жыў і дыхаў кансерваторыяй.

3. пераноснае значэнне, чым. Вылучаць, распаўсюджваць што-н.; быць прасякнутым чым-н., выказваць што-н.

   • Ноч дыхала пахамі траў.
   • Яго творы дыхаюць вайной.
   • Твар спартсмена дыхаў здароўем.

Фразеалагізмы:

• Дыхаць на ладан (размоўнае) — быць пры смерці.
• Дыхаць свабодна — адчуваць палёгку, вызваліўшыся ад чаго-н.

|| аднакратны дзеяслоў: дыхнуць.

дыхт назоўнік | мужчынскі род

У выразе: даць дыхту (размоўнае) — задаць наганяй.

дыхтоўны прыметнік | абласное

Вельмі добры, якасны.

• Д. чамадан.

|| назоўнік: дыхтоўнасць.

дышаль назоўнік | мужчынскі род

1. Тоўстая аглобля, якая прымацоўваецца да сярэдзіны пярэдняй восі пры парнай запрэжцы.

2. У плузе: жалезная выгнутая пласціна, да пярэдняга канца якой прымацоўваецца ворчык.

|| прыметнік: дышлевы.

дыэлектрык назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Рэчыва, цела, якое дрэнна праводзіць электрычны ток, неправаднік.

|| прыметнік: дыэлектрычны.

дыябет назоўнік | мужчынскі род

Назва шэрагу хвароб, выкліканых парушэннем абмену рэчываў.

Цукровы дыябет — хвароба, якая характарызуецца павелічэннем цукру ў крыві і ў мачы.

|| прыметнік: дыябетычны.

дыябетык назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Хворы на дыябет.

|| жаночы род: дыябетычка.

дыяганаль² назоўнік | жаночы род

У матэматыцы: адрэзак прамой лініі, што злучае два несумежныя вуглы многавугольніка або дзве вяршыні шматгранніка, якія не ляжаць у адной грані.

|| прыметнік: дыяганальны.

дыягназ назоўнік | мужчынскі род

Кароткае ўрачэбнае заключэнне аб характары і сутнасці хваробы, а таксама яе абазначэнне.

• Паставіць д.

|| прыметнік: дыягнастычны.

дыягнаставаць дзеяслоў | спецыяльны тэрмін | закончанае і незакончанае трыванне

1. Паставіць (ставіць) дыягназ.

   • Д. хваробу.

2. Устанавіць (-наўліваць) тэхнічны стан машын, механізмаў.

|| назоўнік: дыягнаставанне і дыягностыка.

• Дыягнаставанне хваробы.
• Тэхнічная дыягностыка.
• Спецыяліст па дыягностыцы.

дыягност назоўнік | мужчынскі род

Урач, які ўстанаўлівае дыягназ.

дыягностыка назоўнік | жаночы род

1. гл. дыягнаставаць.

2. Вучэнне аб спосабах дыягназу.

3. Устанаўленне дыягназу.

   • Ранняя д. захворвання.
   • Лабараторная д.

|| прыметнік: дыягнастычны.

дыяграма назоўнік | жаночы род

Графічна выкананы малюнак, які наглядна ілюструе суадносіны якіх-н. велічынь.

• Д. росту навуковых кадраў.

|| прыметнік: дыяграмны.

дыядэма назоўнік | жаночы род

1. Вянок або галаўная павязка з упрыгожаннямі з каштоўных камянёў, якія надзявалі цары і вярхоўныя жрацы ў мінулыя часы.

2. Жаночае галаўное ўпрыгожанне з каштоўных камянёў у выглядзе кароны.

   • Д. з сапраўдных брыльянтаў.

дыякан назоўнік | мужчынскі род

У праваслаўнай царкве: ніжэйшае духоўнае званне; памочнік свяшчэнніка ў час царкоўнай службы.

|| прыметнік: дыяканскі.

• Д. сан.

дыяканіха назоўнік | жаночы род | размоўнае

Жонка дыякана.

дыялект назоўнік | мужчынскі род

Мясцовая разнавіднасць мовы, якая адрозніваецца ад сумежных гаворак своеасаблівымі фанетычнымі, граматычнымі і лексічнымі рысамі.

• Паўночна-ўсходні д. беларускай мовы.

|| прыметнік: дыялектны.

• Д. арэал Полаччыны.

дыялекталогія назоўнік | жаночы род

Раздзел мовазнаўства; які вывучае дыялекты.

|| прыметнік: дыялекталагічны.

дыялектолаг назоўнік | мужчынскі род

Спецыяліст у галіне дыялекталогіі.

дыялектызм назоўнік | мужчынскі род

Слова або словазлучэнне якога-н. дыялекту, ужытыя ў літаратурнай мове.

дыялектык назоўнік | мужчынскі род

Паслядоўнік дыялектычнай філасофіі, дыялектыкі (у 1 знач.).

дыялектыка назоўнік | жаночы род

1. Філасофскае вучэнне аб усеагульных законах руху і развіцця прыроды, чалавечага грамадства і мыслення; кавуковы метад пазнання з’яў прыроды, якія змяняюцца і вечна рухаюцца, і грамадства шляхам ускрыцця ўнутраных супярэчнасцей і барацьбы процілегласцей, якія прыводзяць да скачкападобнага пераходу з адной якасці ў другую.

   • Матэрыялістычная д.

2. Сам працэс такога руху і развіцця.

   • Д. падзей.
   • Д. гісторыі.

3. Майстэрства весці спрэчкі, выяўляючы супярэчнасці ў разважаннях праціўніка (устарэлае).

|| прыметнік: дыялектычны.

• Д. матэрыялізм.
• Д. метад.

дыялектычны прыметнік

1. гл. дыялектыка.

2. Прасякнуты дыялектыкай (у 2 знач.), які рухаецца і развіваецца.

|| назоўнік: дыялектычнасць.

дыялог назоўнік | мужчынскі род

1. Размова паміж дзвюма асобамі, абмен рэплікамі.

   • Сцэнічны д.

2. пераноснае значэнне: Перагаворы паміж двума бакамі.

   • Палітычны д.
   • Канструктыўны д.

|| прыметнік: дыялагічны.

дыямент назоўнік | мужчынскі род

1. Алмаз (спецыяльна агранены) брыльянт (размоўнае).

2. Назва памеру аднаго з дробных шрыфтоў.

|| прыметнік: дыяментавы.

дыяметр назоўнік | мужчынскі род

У матэматыцы: адрэзак прамой лініі, які злучае дзве кропкі акружнасці і праходзіць праз яе цэнтр, а таксама даўжыня гзтага адрэзка.

|| прыметнік: дыяметральны.

дыяметральны прыметнік

1. гл. дыяметр.

2. У некаторых спалучэннях: поўны, дакладны (кніжнае).

   • Дыяметральная супрацлегласць (г.зн. поўная супрацьлегласць).
   • Характары дыяметральна (прыслоўе) супрацьлеглыя (г. зн. нічым не падобныя, цалкам розныя).

|| назоўнік: дыяметральнасць.

дыяпазон назоўнік | мужчынскі род

1. Інтэрвал паміж самым нізкім і самым высокім гукамі пеўчага голасу, мелодыі або музычнага інструмента (спецыяльны тэрмін).

2. Вобласць, у межах якой ажыццяўляюцца якія-н. вымярэнні (спецыяльны тэрмін).

   • Д. радыёчастот.

3. пераноснае значэнне: Аб’ём ведаў, інтарэсаў (кніжнае).

   • Вучоны шырокага дыяпазону.

|| прыметнік: дыяпазонны.

дыяпазітыў назоўнік | мужчынскі род

Пазітыўны фатаграфічны відарыс на празрыстым матэрыяле, прызначаны для дэманстрацыі на экране з дапамогай праекцыйнага ліхтара.

|| прыметнік: дыяпазітыўны.

дыяптрыя назоўнік | жаночы род

Адзінка вымярэння пераламляльнай сілы аптычных лінз.

|| прыметнік: дыяптрычны.

дыярама назоўнік | жаночы род | спецыяльны тэрмін

1. Карціна, намаляваная з двух бакоў тканіны, што прасвечваецца, матавага шкла і спецыяльна асветленая для стварэння ўражання аб’ёмнасці.

2. Стужкападобная, загнутая паўкругам жывапісная карціна з рэальнымі або бутафорскімі прадметамі на пярэднім плане.

|| прыметнік: дыярамны.

дыяспара назоўнік | жаночы род

Пражыванне часткі народа (этнічнай супольнасці) па-за межамі той краіны, дзе жыве асноўная маса гэтага народа (этнічнай супольнасці).

• Беларуская д.

дыятэз назоўнік | мужчынскі род

Схільнасць чалавечага арганізма да некаторых захворванняў да праяўлення алергіі і інш.).

|| прыметнік: дыятэзны.

дыяфрагма назоўнік | жаночы род

1. Сухажыльна-мышачная перагародка, якая аддзяляе грудную поласць ад брушной.

2. Святлонепранікальная перагародка ў аптычных прыборах з адтулінай для прапускання пучка прамянёў.

|| прыметнік: дыяфрагмавы.

дыяфільм назоўнік | мужчынскі род

Фільм, састаўлены з дыяпазітываў.

• Дзіцячыя дыяфільмы.

|| прыметнік: дыяфільмавы.

дыяхранія назоўнік | жаночы род | спецыяльны тэрмін

Стан якіх-н. з’яў, сістэмы ў іх развіцці, гісторыі.

• Моўная д.

|| прыметнік: дыяхранічны і дыяхронны.

• Дыяхранічны аналіз.
• Дыяхронны метад.

дыёд назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Электронная лямпа з двума электродамі, а таксама адпаведны ёй паўправадніковы прыбор.

|| прыметнік: дыёдны.

дэ прыстаўка

Утварае дзеясловы і назоўнікі са знач. адсутнасці або супрацьлегласці, напр. джадзіраваць, дэшыфраваць, дэмантаж, дэгуманізацыя, дэнацыянапізацыя, дэстабілізацыя.

дэ-факта прыслоўе | кніжнае

Фактычна, на справе, але не юрыдычна (у адрозненне ад дэ-юрэ).

дэ-юрэ прыслоўе | кніжнае

Юрыдычна, фармальна, а не толькі фактычна (у адрозненне ад дэ-факта).

дэбаркадэр назоўнік | мужчынскі род

1. Плывучая параходная прыстань, а таксама месца пасадкі на параходнай прыстані.

2. Крытая платформа чыгуначнай станцыі (устарэлае).

|| прыметнік: дэбаркадэрны.

дэбатаваць дзеяслоў | кніжнае | незакончанае трыванне

Абмяркоўваць што-н., весці дэбаты.

• Д. пытанне.

дэбаты назоўнік

Абмеркаванне якога-н. пытання, спрэчкі.

• Разгарнуліся д.
• Парламенцкія д.

дэбашыр назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Той, хто ўчыняе дэбошы, буян, скандаліст.

|| прыметнік: дэбашырскі.