Усе словы

дзіда назоўнік | жаночы род | устарэлае

1. Старадаўняя колючая зброя ў выглядзе доўгага дрэўка з вострым металічным наканечнікам; піка.

2. пераноснае значэнне: Пра што-н. высокае, вастраверхае.

   • Далёка за полем узвышалася ў неба чорная дзіда касцёла.

дзік назоўнік | мужчынскі род

Дзікі кабан; вепр.

• Увосень дзікі ласуюцца жалудамі.

|| прыметнік: дзічыны.

дзікабраз назоўнік | мужчынскі род

Жывёліна атрада грызуноў, спіна і бакі ў якой пакрыты доўгімі іголкамі.

|| прыметнік: дзікабразавы.

• Дзікабразавае шчацінне.

дзікаваты прыметнік

Трохі дзікі.

• Характар у старого быў пануры, д.
• Дзікавата (прыслоўе) паводзіць сябе.

|| назоўнік: дзікаватасць.

дзікарослы прыметнік

Які расце ў дзікім стане (пра расліны).

• Дзікарослыя лекавыя травы.

дзіклівы прыметнік | размоўнае

1. Які дзічыцца, саромеецца людзей, асабліва чужых.

   • Дзіклівае дзіця.

2. Недаверлівы, палахлівы (пра жывёл).

   • Д. кот.

|| назоўнік: дзіклівасць.

дзікун назоўнік | мужчынскі род

1. Чалавек з племені, якое знаходзіцца на ступені першабытнай культуры; нецывілізаваны чалавек.

2. Нелюдзімы, дзікаваты чалавек, які пазбягае людзей (размоўнае).

|| жаночы род: дзікунка.

|| прыметнік: дзікунскі.

дзікі прыметнік

1. Які знаходзіцца на першабытнай стадыі развіцця (пра людзей), некультываваны (пра расліны), не прыручаны (пра жывёл).

   • Дзікія плямёны.
   • Дзікая яблыня.
   • Дзікая качка.

2. Незаселены, неабжыты.

   • Д. кут.

3. Неўтаймаваны, шалёны.

   • У душы яго кіпеў д. гнеў.

4. Люты, зверскі.

   • Дзікая расправа.
   • Дзікае забойства.

5. Нелюдзімы, які дзічыцца, пазбягае людзей.

6. Не звязаны ні з якімі арганізацыямі, які дзейнічае самастойна (размоўнае).

   • Дзікая арцель.
   • Д. пляж.
   • Адпачываць дзікім способам (не па пуцёўцы).

Дзікае мяса (размоўнае) — пабочная нарасць на ранах, якія доўга не зажываюць.

|| назоўнік: дзікасць.

дзіра назоўнік | жаночы род

1. Вялікая дзірка ў вопратцы або адтуліна ў чым-н.

   • Залатаць дзіры на локцях.
   • Залажыць дзіры цэглай.

2. пераноснае значэнне: Глухое, захалуснае месца (размоўнае).

   • Жыве ён у такой дзіры, што свет не бачыў.

Чорная дзіра (спецыяльны тэрмін) — касмічны аб’ект, які не дае выпрамяненняў і валодае магутным полем прыцягнення.

дзіравы прыметнік

Прадраны, з дзіркамі.

• Дзіравая кішэня.
• Дзіравая лодка.

Фразеалагізмы:

• Дзіравая барада (размоўнае жартаўлівае) — пра таго, хто абліваецца стравай у час яды.
• Дзіравая галава (жартаўлівае) — пра чалавека з дрэннай памяццю.
• Дзіравыя рукі (размоўнае) — пра нязграбнага чалавека, у якога ўсё з рук валіцца.

дзірван назоўнік | мужчынскі род

1. Нявораная зямля, якая зарасла густой травой.

   • Клумбы абложаны дзірваном.

2. Тое, што і дзёран.

   • Плугамі ўзнімалі некранутыя дзірваны.

|| прыметнік: дзірванны.

дзірванець дзеяслоў | незакончанае трыванне

Зарастаць травой, пакрывацца дзёрнам, дзірваном.

• Дзірванее пакінутая зямля.

|| закончанае трыванне: задзірванець.

дзірваністы прыметнік

Густа парослы каранямі травяністых раслін.

• Дзірваністая зямля.

|| назоўнік: дзірваністасць.

дзірка назоўнік | жаночы род

1. Невялікая дзіра.

   • Зацыраваць дзіркі ў шкарпэтках.
   • Пракруціць дзірку ў дошцы.

2. Пра глухі, далёкі населены пункт (размоўнае).

3. множны лік, пераноснае значэнне Тое, што патрабуе выдаткаў.

   • У гаспадарцы многа дзірак.

Фразеалагізмы:

• Патрэбна як у мосце дзірка (размоўнае іранічны сэнс) — пра што-н. непатрэбнае.
• Дзірка на дзірцы (размоўнае) — зусім падраны.
• Дзірка ад абаранка (размоўнае) — нічога, пустое месца.

|| памяншальная форма: дзірачка.

дзіркакол назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Канцылярская прылада для прабівання круглых дзірак у паперы.

дзіця (дзіцё) назоўнік | ніякі род

1. Зусім маленькі хлопчык або дзяўчынка.

   • Дзеці дашкольнага ўзросту.
   • Д. не заплача — матка не здагадаецца (з народнай творчасці).
   • Яшчэ зусім д.

2. пераноснае значэнне, чаго. Пра чалавека, які набыў яркія рысы свайго асяроддзя і часу.

   • Д. свайго веку.
   • Д. вуліцы.
   • Д. прыроды (чалавек, не крануты гарадской культурай).

|| памяншальная форма: дзіцятка.

дзіцяня (дзіцянё) назоўнік | ніякі род

Тое, што і дзіця (дзіцё).

дзіцячы прыметнік

1. гл. дзеці і дзяцінства.

2. пераноснае значэнне: Неўласцівы даросламу, нясталы.

   • Вырас, а розум д.
   • Дзіцячыя разважанні.

дзічка назоўнік | жаночы род

1. Дзікае, непрышчэпленае пладовае дрэва.

2. Плод дзікага дрэва.

   • Дзічкі смачныя тады, калі ўлежацца.

|| прыметнік: дзічкавы.

дзічына назоўнік | жаночы род

1. зборны назоўнік: Дзікія звяры і птушкі як прадмет палявання.

   • Лясная дз.

2. Мяса дзікіх жывёл і птушак, якое ідзе ў ежу.

   • Насмажыць дзічыны.

дзічыха назоўнік | жаночы род | размоўнае

Самка дзікага кабана, дзіка.

дзічыцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Саромецца, ухіляцца ад сустрэч і размоў, асабліва з чужымі ці мала знаёмымі людзьмі.

• Д людзей.

дзічэць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Станавіцца дзікім, перараджацца.

   • Дрэвы дзічэюць.
   • Без нагляду лес дзічэў.

2. пераноснае значэнне: Станавіцца нелюдзімым, дзіклівым.

   • Д. на адзіноце.

|| закончанае трыванне: адзічэць і здзічэць.

|| назоўнік: дзічэнне.

дзіўны прыметнік

1. Які выклікае здзіўленне, нябачаны.

   • Малому прысніўся д. сон.
   • Дзіўна (прыслоўе) паводзіць сябе.

2. Цудоўны, чароўны.

   • Чуецца дзіўная музыка.
   • Дзіўная купальская ноч.

Фразеалагізмы:

• Дзіва дзіўнае — вялікае дзіва.
• Дзіўная рэч — прыгожая (каштоўная).

|| назоўнік: дзіўнасць.

для прыназоўнік

1. Указвае на прызначэнне або мэту чаго-н.

   • Падручнікі д. дзяцей.
   • Вядро д. вады.
   • Усё д. перамогі.

2. У адносінах хаго-, чаго-н.

   • Д. яго гэта лёгкая справа.
   • Д. свайго часу гэта было дасягненнем.

3. Параўнальна з тым, што павінна было быць, што чакалася б.

   • Ён занадта вопытны д. сваіх год.
   • Вельмі непрыдатнае адзенне д. хатняй работы.

днець дзеяслоў | безасабовая форма | незакончанае трыванне

Займацца на дзень; світаць.

• На дварэ днела.

дно назоўнік | ніякі род

1. адзіночны лік: Грунт пад вадой вадаёма, ракі, мора.

   • Д. возера.
   • Пайсці на д.

2. адзіночны лік: Ніжняя частка паглыблення катлавана, рова і пад.

   • Д. катлавана.

3. Ніз пасудзіны, скрынкі, судна.

   • На самым дне бочкі.

4. пераноснае значэнне: Глыбінная частка чаго-н.

   • На дне душы.

5. Асяроддзе дэкласаваных, заняпалых людзей.

   • Д. грамадства.

   • Да дна — да канца, цалкам і поўнасцю.

   • На дне — нямнога, крыху (засталося, пакінута).

   • Перавярнуць уверх дном —

     1. змяніць што-н. карэнным чынам;
     2. ператварыць у хаатычны стан.

   • Ісці на дно — занепадаць; маральна апускацца.

|| памяншальная форма: днечка і донца.

|| прыметнік: донны.

дноачышчальны прыметнік

Які служыць для ачысткі дна (у 1 знач.).

• Дноачышчальныя работы.

днопаглыбны прыметнік

Прызначаны для паглыблення дна (у 1 знач.).

• Днопаглыбныя работы.

днявальны назоўнік | мужчынскі род

Радавы салдат сутачнага нарада, які дапамагае дзяжурнаму для падтрымання парадку ў падраздзяленні і нагляду за маёмасцю.

• Выкананне абавязкаў днявальнага.

дняваліць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Выконваць абавязкі днявальнага.

дняваць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Праводзіш дзень дзе-н. у сувязі з чым-н.

• Разведка днявала ў вёсцы.

Фразеалагізм:

• Дняваць і начаваць (дзе-н., у каго-н.; размоўнае) — праводзіць увесь час там, дзе прыемна.

днём прыслоўе

У дзённы час, удзень.

• Д. ішла падрыхтоўка да спектакля.
• Днём з агнём не знайсці (размоўнае) — пра што-н. далёка закінутае, схаванае.

днёўка назоўнік | жаночы род

Аднадзённы прыпынак для адпачынку ў час працяглага пераходу.

• Спыніцца на днёўку.

днішча назоўнік | ніякі род

Дно бочкі або пласкадоннага судна.

• Д. чоўна.

до² прыслоўе | размоўнае

Досыць, дастаткова; хопіць.

• Распісацца ўмее, і до.

доблесны назоўнік | высокае

Які вызначаецца доблесцю, славай.

• Доблесная праца.
• Доблесна (прыслоўе) змагаўся за радзіму.

доблесць назоўнік | жаночы род | высокае

1. Мужнасць, адвага, храбрасць.

   • Воінская д.

2. Высокая самаадданасць у працы, у дзейнасці.

   • Працоўная д.

добра прыстаўка

Першая частка складаных слоў, якая ўжыв. са знач. добры і пішацца, калі націск у другой частцы слова падае не на першы склад, напр. добраахвотны, добразычлівы.

добраахвотны прыметнік

1. Які робіцца па ўласным жаданні, не прымусова.

   • Добраахвотная праца.
   • Д. ўзнос.

2. Заснаваны на прынцыпе добраахвотнасці.

   • Добраахвотнае спартыўнае таварыства.

|| назоўнік: добраахвотнасць.

добраахвотнік назоўнік | мужчынскі род

1. Чалавек, які добраахвотна уступіў у дзеючую армію.

   • Найсці добраахвотнікам на фронт.

2. Той, хто па сваёй ініцыятыве ўзяў на сябе якую-н. работу.

   • Ехаць на уборку знайшліся добраахвотнікі.

|| прыметнік: добраахвотніцкі.

добразычлівец назоўнік | мужчынскі род

Той, хто прыхільна, спагадліва адносіцца да каго-н.

• Гэта быў шчыры д.

|| жаночы род: добразычліўка.

добразычлівы назоўнік | жаночы род | кніжнае

1. Які жадае людзям дабра, прыхільна адносіцца да іншых.

   • Д. чалавек.

2. Які выражае сваёй сутнасцю прыхільнасць, спагаду.

   • Добразычлівыя словы.

|| назоўнік: добразычлівасць.

добрапрыстойны прыметнік

Які адпавядае правічам, патрабаванням прыстойнасці.

|| назоўнік: добрапрыстойнасць.

добрасумленны прыметнік

Які чэсна, стараннна выконвае свае абавязкі і даручэнні, дбайна, шчыра адносіцца да ўсяго грамадскага.

• Д. працаўнік.

|| назоўнік: добрасумленнасць.

добрасуседства назоўнік | ніякі род

Сяброўскія адносіны суседзяў.

• Адносіны добрасуседства.

|| прыметнік: добрасуседскі.

добраўпарадкаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

Прывесці ў поўны парадак што-н.

• Д. вуліцы і плошчы горада.

|| незакончанае трыванне: добраўпарадкоўваць.

|| назоўнік: добраўпарадкаванне.

добры прыметнік

1. Чулы да людзей, спагадлівы, сардэчны.

   • Д. па натуры чалавек.
   • Добрая душа.

2. Цалкам станоўчы па сваіх якасцях, такі, як патрэбна.

   • Д. работнік.
   • Д. характар.
   • Добрая кніга.
   • Д. густ.
   • Д. настрой.
   • Добрыя ўмовы.

3. Які змяшчае пахвалу.

   • Д. водзыў.
   • Добрая парада.

4. Які карыстаецца славай, варты славы.

   • Добрае імя.
   • Пакінуць аб сабе добрую памяць.

5. Умелы, старанны ў рабоце, здольны.

   • Д. гаспадар.
   • Д. майстар.

6. Даволі вялікі па колькасці, памеру (размоўнае).

   • Д. кавалак.
   • Д. зарабатак.
   • Прыйшлося ісці добрых тры кіламетры.

7. Дабратворны, спрыяльны.

   • Д. ўплыў.
   • Д. клімат.

8. Удачны, паспяховы.

   • Д. вынік.
   • Добрыя паказчыкі.

9. Прыдатны для яды, ядомы.

   • Д. грыб.

10. Блізкі па-сяброўску.

    • Д. знаёмы.

11. Які прадказвае ўдачу, прыносіць радасць.

    • Добрая прымета.
    • Добрая навіна.

12. Правы бок матэрыі.

13. добра, нескланяльнае, н. Адзнака (у 4 знач.), якая абазначае параўнальна высокую ацэнку ведаў (вышэйшая за «здавальняюча» і ніжэйшая за «выдатна»).

    • Адказаць па біялогіі на «добра».

14. добра, часціца Выражае згоду, так, няхай будзе так, згодзен.

    • — Прыходзь сёння на сход. — Добра, прыйду.

15. добра, пабочн. сл. Дапусцім, што так.

    • Добра, я магу згадзіцца з табой, што далей?

16. добра, часціца Ужыв. як пагроза ў знач. пачакай жа (размоўнае).

    • Добра ж.! Я табе гэта прыпомню!

17. іншае:

    • Добрай раніцы! — прывітальны зварот пры сустрэчы.
    • Добры дзень! — прывітальны зварот пры сустрэчы днём.
    • Добры вечар! — прывітальны зварот пры сустрэчы з кім-н. або пры ўваходзе ў дом вечарам.
    • Добрай ночы! — пажаданне спакойна спаць.
    • Добры інтэрас! (размоўнае іранічны сэнс) — выказванне нязгоды, неадабрэння, абурэння з якой-н. прычыны.
    • У добры час — пажаданне ўдачы.
    • Усяго добрага — развітальнае пажаданне.

дог назоўнік | мужчынскі род

Парода буйных сабак з кароткай поўсцю, тупой мордай і моцнымі сківіцамі, а таксама сабака гэтай парода.

догляд назоўнік | мужчынскі род

Нагляд за кім-, чым-н., клопат аб кім-, чым-н.

• Д. хворага.
• Д. жывёлы.
• Д. пасеваў.