Усе словы

дзерці дзеяслоў | незакончанае трыванне

Тое, што і драць.

дзесьці прыслоўе

У нейкім, дакладна не вызначаным месцы.

• Д. я сустракаў гэтага чалавека.
• Ён служыць д. на поўначы.

дзесятак назоўнік | мужчынскі род

1. Адзінка падліку, роўная дзесяці, а таксама дзесяць аднолькавых прадметаў.

   • Д. яек.
   • Да яго звяртаюцца дзесяткі людзей.

2. Дзесяць год узросту.

   • Дзевяты д. пайшоў (мінула восемдзесят гадоў).

3. множны лік: Перадапошняя лічба шматзначнага ліку.

   • Клас адзінак, дзесяткаў, соцень.

Не з баязлівяга дзесятка хто (размоўнае) — пра смелага, рашучага чалавека.

дзесятка назоўнік | жаночы род

1. Лічба 10.

   • Трапіць у дзесятку (дакладна ў цэнтр мішэні).

2. Назва чаго-н., што змяшчае ў сабе дзесяць адзінак, напр. група з дзесяці чалавек, ігральная карта з дзесяццю ачкамі.

3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 10 (размоўнае).

   • Паехаў на дзесятцы (на трамваі, тралейбусе, аўтобусе пад № 10).

4. Тое, што і дзесяцірублёўка (размоўнае).

   • Размяняць дзесятку.

дзесятковы прыметнік

Заснаваны на лічэнні дзесяткамі.

• Дзесятковая сістэма мер і вагі.

Дзесятковыя дробы — сістэма лічбавага адлюстравання дробных колькасцей пры дапамозе раскладання на дзесятыя, сотыя, тысячныя і т.д. часткі цэлага.

дзесятнік назоўнік | мужчынскі род

Асоба ніжэйшага тэхнічнага персаналу, якая кіруе групай рабочых на будаўніцтве, лясных распрацоўках і інш.

дзесяты прыметнік

1. гл. дзесяць.

2. дзесятая. Які атрымліваецца пры дзяленні на дзесяць.

   • Дзесятая частка.
   • Адна дзесятая (назоўнік).

дзесяцера лічэбнік | зборны назоўнік

1. З назоўнікамі мужчынскага і ніякага роду, што абазначаюць асоб, з разам узятымі асабовымі назоўнікамі мужчынскага і жаночага роду, з назоўнікамі л., якія абазначаюць жывых істот абодвух полаў, з ас. займеннік: множны лік: л. і без залежнага слова: колькасць дзесяць.

   • Д. сыноў.
   • Д. сірот.
   • Іх там працавала д.: шэсць мужчын і чатыры жанчыны.
   • Д. свіней.
   • Нас было д.
   • Усё дзелім на дзесяцярых.

2. З назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот: колькасць дзесяць.

   • Д. дзяцей.
   • Д. цялят.

3. звычайна Н і В. З множналікавымі назоўнікамі: дзесяць прадметаў.

   • Д. нажніц.
   • Д. саней.
   • Д. сутак.

4. З некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць прадметы і існуюць або носяцца ў пары: дзесяць пар.

   • Д. ботаў.
   • Мароз такі, што хоць д. рукавіц надзявай.
   • За дзесяцярых — так, як могуць толькі дзесяцера.
   • Працаваць за дзесяцярых.

дзесяцкі назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

У дарэвалюцыйнай Расіі: выбарная службовая асоба з сялян (звычайна ад кожных дзесяці двароў), памочнік соцкага.

дзесяць лічэбнік

Лік і колькасць 10.

• Д. чалавек.
• Д. гадоў.

Ні ў пяць ні ў дзесяць (размоўнае неадабральнае) — ні туды ні сюды; ні так ні гэтак.

|| парадкавы лічэбнік: дзесяты.

• Дзесятыя гады (з 10 па 20 год якога-н. стагоддзя).
• Гэта справа дзесятая (пераноснае значэнне: няважная, другарадная; размоўнае).
• Пятае цераз дзесятае (размоўнае жартаўлівае) — непаслядоўна, пераскокваючы з аднаго на другое (расказваць, пераказваць).

дзесяці прыстаўка

Першая частка складаных слоў са знач.:

1. што змяшчае дзесяць якіх-н. адзінак, напр. дзесяцірублёвы, дзесяцітонны, дзесяціствольны;
2. які адносіцца да дзесяці, да дзесятага, напр. дзесяцігадзінны (цягнік), дзесяцікласнік.

дзесяціборац назоўнік | мужчынскі род

Спартсмен, удзельнік дзесяціборства.

дзесяціборства назоўнік | ніякі род

Спартыўнае спаборніцтва па дзесяці відах лёгкай атлетыкі.

дзесяцігоддзе назоўнік | ніякі род

1. Тэрмін у дзесяць год.

2. чаго. Гадавіна падзеі, што адбылася дзесяць год таму назад.

   • Д. інстытута (дзесяць год са дня заснавання).

|| прыметнік: дзесяцігадовы.

дзесяцігодка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Поўная сярэдняя школа з дзесяццю гадамі навучання.

• Скончыць дзесяцігодку.

дзесяцідзёнка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Прамежак часу ў дзесяць дзён, дэкада.

|| прыметнік: дзесяцідзённы.

дзесяцікапеечны прыметнік

1. Вартасцю ў дзесяць капеек.

   • Дзесяцікапеечная манета.

2. Коштам у дзесяць капеек.

   • Д. канверт.

дзесяцікласнік назоўнік | мужчынскі род

Вучань дзесятага класа.

|| жаночы род: дзесяцікласніца.

дзесяцікратны прыметнік

Які паўтараецца дзесяць разоў.

• У дзесяцікратным памеры.
• Д. чэмпіён.

дзесяціна назоўнік | жаночы род

Старая руская мера зямельнай плошчы, роўная 2400 кв. сажням або 1,09 гектара.

|| прыметнік: дзесяцінны.

• Д. надзел зямлі.

дзесяцірублёўка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Грашовы знак вартасцю ў дзесяць рублёў.

|| прыметнік: дзесяцірублёвы.

дзетазабойства назоўнік | ніякі род

Забойства дзіцяці.

дзетазабойца назоўнік | мужчынскі і жаночы род

Забойца дзіцяці.

дзетараджэнне назоўнік | ніякі род

Стварэнне патомства, нараджэнне дзяцей.

дзетвара назоўнік | жаночы род | размоўнае | зборны назоўнік

Малыя дзеці.

• Двор поўніўся галасамі дзетвары.

дзетдом назоўнік | мужчынскі род

Скарачэнне: дзіцячы дом.

|| прыметнік: дзетдомаўскі.

• Дзетдомаўскае дзіця.

дзетдомавец назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Выхаванец дзіцячага дома.

|| жаночы род: дзетдомаўка.

дзетка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Дзіця (звычайна ў звароце).

• Купіў табе ляльку, д.

|| памяншальна-ласкальная форма: дзетачка.

дзетсадаўскі прыметнік | размоўнае

Які мае адносіны да дзіцячага сада.

дзецца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Знікнуць, прапасці.

   • Куды ён дзеўся? Нікуды ён не дзенецца.

2. Знайсці сабе месца, прытулак.

   • У незнаемым горадзе не ведаеш, куды д. нанач.

дзець дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Палажыць куды-н. так, што цяжка знайсці.

   • Куды ты дзеў ключ?
   • Дзе ж я дзену гэтую кнігу?

2. Знайсці для каго-н. месца, прытулак.

   • Кацянят трэба некуды д.

Фразеалагізмы:

Не ведаць, куды вочы дзець (размоўнае) — пра адчуванне сораму. Дзець некуды (няма куды) (размоўнае) — надта многа. Не ведаць, куды рукі дзець (размоўнае) — пра адчуванне разгубленасці.

|| незакончанае трыванне: дзяваць.

дзеці назоўнік | ніякі род

Маладое пакаленне, бліжэйшыя патомкі.

• Бацькі і дзеці.

Гушча дзяцей не разганяе (прыказка; размоўнае) — густой стравай не спужаеш.

|| памяншальна-ласкальная форма: дзеткі і дзетачкі.

|| прыметнік: дзіцячы.

• Д. тэатр (для дзяцей).
• Д. дом (выхаваўчая ўстанова для дзяцей, якія засталіся без бацькоўскай апекі).

дзеючы прыметнік

Які дзейнічае, функцыяніруе.

• Дзеючыя асобы ў п ‘есе.
• Д. вулкан.

дзея назоўнік | жаночы род

1. Дзейнасць, справа.

   • Там добрая д., дзе адзін арэ, а другі сее (з народнай творчасці).

2. Падзея, пра якую ідзе гаворка.

   • Д. адбываецца ў часы вайны.

3. Частка драматычнага твора або тэатральнай пастаноўкі.

   • Комедыя ў трох дзеях.

дзеяздольны прыметнік

1. Здольны да дзейнасці.

   • Д. арганізм.

2. Які мае права на ўчыненне дзеянняў юрыдычнага характару і які нясе адказнасць за свае ўчынкі.

   • Д. грамадзянін.

|| назоўнік: дзеяздольнасць.

дзеянне назоўнік | ніякі род

1. Дзейнасць.

   • Машына ў дзеянні.
   • План дзеяння.
   • Баявыя дзеянні.

2. звычайна Учынкі, паводзіны.

   • Супрацьзаконныя дзеянні.
   • Самавольныя дзеянні.

3. Падзеі, пра якія ідзе гаворка.

   • Дзеянні адбываюцца ў 15 стагоддзі.

4. Асноўны від матэматычнага вылічэння.

   • Чатыры дзеянні арыфметыкі.

Каэфіцыент карыснага дзеяння — адносіны колькасці карыснай работы, выкананай якім-н. механізмам, да колькасці паглынутай ім энергіі.

дзеяслоў назоўнік | мужчынскі род

У граматыцы: часціна мовы, што абазначае дзеянне або стан прадмета і змяняецца ў часе, асобах і ліках (у цяперашнім часе) і родах (у прошлым часе).

• Аднакратны д.
• Дапаможны д.
• Неазначальная форма дзеяслова.
• Безасабовыя дзеясловы.
• Рознаспрагальны д.

|| прыметнік: дзеяслоўны.

дзеяцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Рабіцца, адбывацца.

• Сённяшні дзень — гэта водгулле ўсяго, што дзеецца на свеце.

дзеяч назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які праявіў сябе ў якой-н. грамадскай дзейнасці.

• Дзяржаўны д.
• Дзеячы культуры.
• Заслужаны д. навукі (ганаровае званне).

|| жаночы род: дзяячка.

дзеўка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Паўналетняя незамужняя жанчына.

• Дзеўкі спявалі купальскія песні.

Засядзецца ў дзеўках (размоўнае) — доўга не выходзіць замуж.

дзеўчаня (дзеўчанё) назоўнік | ніякі род | размоўнае

Маленькая дзяўчынка.

дзот назоўнік | мужчынскі род

Умацаваны абаронны агнявы пункт (скарачэнне па пачатковых літарах: ад рускага выразу — деревоземляная огневая точка).

• Па дзотах праціўніка несціхана садзілі гарматы.

дзылінкаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Ствараць чым-н. металічным звінячы гук.

• Д. ключамі.

|| аднакратны дзеяслоў: дзылінкнуць.

|| назоўнік: дзылінканне.

дзын-дзын гукапераймальнае

Пра гукі званочка, бомы і пад.

• А званочак пад дугою дзындзын-дзын.

дзьмухавец назоўнік | мужчынскі род | размоўнае | зборны назоўнік

Травяністая расліна сямейства складанакветных з жоўтымі кветкамі і насеннем на пушыстых валасінках, дзякуючы якім яно лёгка разносіцца ветрам.

|| прыметнік: дзьмухаўцовы.

дзьмухаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Перарывіста дзьмуць.

• Д. на шклянку з гарачым чаем.

|| аднакратны дзеяслоў: дзьмухнуць.

• Д. на свечку.

|| назоўнік: дзмуханне.

дзьмуцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Сердаваць, крыўдзіцца, выказваць сваім выглядам незацаволенасць.

• Цэлы тыдзень дзьмецца на старшыню.

дзьмуць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Веяць, гнаць паветра.

   • Дзьмуў лёгкі ветрык.

2. З сілай выпускаць з рота струмень паветра.

   • Д. на агонь.
   • У дудку дзьме хлапчук.

Куды ведер дзьме (размоўнае неадабральнае) — не мець сваёй думкі, прыстасоўвацца да існуючых меркаванняў.

дзюба назоўнік | жаночы род

У птушак: рагавое ўтварэнне з дзвюх падоўжаных сківіц.

• Арліная д.

З камарыную дзюбу (размоўнае) — пра што-н. малое, мізэрнае.

|| памяншальная форма: дзюбка.

дзюбаты прыметнік

1. З доўгай дзюбай.

   • Д. бусел шпацыруе.

2. Падобны на дзюбу.

   • Прамову гаварыў чалавек з дзюбатым тварам.