Усе словы

джэйран назоўнік | мужчынскі род

Від газелі.

|| прыметнік: джэйранавы.

джэм назоўнік | мужчынскі род

Варэнне з фруктаў або ягад у выглядзе густога жэле.

|| прыметнік: джэмавы.

джэмпер назоўнік | мужчынскі род

Вязаная шарсцяная або шаўковая кофта без каўняра, якая надзяваецца цераз галаву.

|| прыметнік: джэмперны.

джэнтльмен назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які адрозніваецца сваёй выхаванасцю ў паводзінах, прыстойнасцю і ветлівасцю ў адносінах з другімі, высакароднасцю маралі, далікатнасцю і зграбнасцю адзення.

|| прыметнік: джэнтльменскі.

• Джэнтльменскае пагадненне (вусная дамоўленасць бакоў).

джэрсі назоўнік

1. нескланяльнае, н. Моцны трыкатажны матэрыял, а таксама адзенне з такога матэрыялу. Баваўнянае, шарсцяное, шаўковае д.

2. нязменнае: Пра адзенне з такога матэрыялу.

   • Паліто д.

дзверцы назоўнік

1. гл. дзверы.

2. Створка, створкі, якімі закрываюць якую-н. адтуліну.

   • Пячныя д.

дзверы назоўнік | жаночы род

Праём у сцяне для ўваходу ў памяшканне, а таксама створ, якім закрываюць гэты праём.

• Навесіць д.
• Дубовыя д.
• Зачыніць д. на ключ.

Фразеалагізмы:

• Царскія дзверы — у праваслаўнай царкве: галоўны ўваход у алтар.
• Жыць дзверы ў дзверы (размоўнае) — адзін насупраць другога.
• Дзень адчыненых дзвярэй — дзень вольнага наведвання навучальных устаноў з мэтай азнаямлення з імі перад паступленнем на вучобу.
• Пры зачыненых дзвярах — без допуску пабочных асоб.
• Стукацца ў дзверы — звяртацца да каго-н. з просьбай аб чым-н.

|| памяншальная форма: дзверцы.

|| прыметнік: дзвярны.

• Д. праём.
• Дзвярная клямка.

дзвесце лічэбнік

Лік і колькасць 200.

|| парадкавы лічэбнік: двухсоты.

дзвынкаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Утвараць звінючыя гукі (пра шкло, метал, насякомых і пад.).

• Недзе дзвынкала шкло.
• Над вухам дзвынкалі камары.

|| аднакратны дзеяслоў: дзвынкнуць.

|| назоўнік: дзвынканне.

дзе займеннік

1. займеннік, прыслоўе і злучнікавае слова. У якім месцы.

   • Дзе вы працуеце?
   • Город, дзе я жыў.

2. займеннік: прыслоўе Тое, што і дзе-небудзь.

   • Пашукай лепш, можа дзе згубіў.
   • Ці няма дзе вольнага месца?

3. часціца: Ужыв. для выражэння адносін, сумнення (размоўнае).

   • Адпачыў? — Дзе адпачыў! Столькі работы.

Дзе наша не прападала (размоўнае) — выраз, які ўжываюць, прыступаючы да дзеяння з рызыкай.

дзе-небудзь прыслоўе

У якім-небудзь, дакладна невядомым, месцы.

• Дзе-небудзь сустрэнемся.

дзе-нідзе прыслоўе

Сям-там, у асобных месцах.

• Дзе-нідзе можна сустрэць бабра.

дзевер назоўнік | мужчынскі род

Мужаў брат.

• Мой д. — справядлівы чалавек.

дзевяноста лічэбнік

Лік і колькасць 90.

• Яму за д. (больш як дзевяноста гадоў)..

|| парадкавы лічэбнік: дзевяносты.

дзевятка назоўнік | жаночы род

1. Лічба 9.

2. Назва чаго-н., што змяшчае дзевяць адзінак (ігральнай карты з дзевяццю ачкамі, групы з дзевяці чалавек або аднародных прадметаў і пад.).

3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай

4. Прыехаў на дзевятцы (на трамваі, аўтобусе, тралейбусе пад № 9).

   • Мяч трапіў у дзевятку (верхні вугал футбольных варот).

дзевятнаццаць лічэбнік

Лік і колькасць 19.

|| парадкавы лічэбнік: дзевятнаццаты.

дзевяты прыметнік

1. гл. дзевяць.

2. дзевятая. Якая атрымліваецца пры дзяленні на дзевяць.

   • Дзевятая частка.
   • Адна дзевятая (назоўнік).

дзевяцера лічэбнік | зборны назоўнік

1. З назоўнікамі мужчынскага і агульнага роду, што абазначаюць асоб, з разам узятымі асабовымі назоўнікамі мужчынскага і жаночага роду, з назоўнікамі л., якія абазначаюць жывых істот абодвух полаў, з ас. займеннік: множны лік: л. і без залежнага слова: колькасць дзевяць.

   • Д. салдатаў.
   • Засталося д. сірот.
   • Нас было д.: пяць мужчын і чатыры жанчыны.
   • Д. свіней.
   • Сустрэць дзевяцярых.
   • Яда на дзевяцярых.

2. З назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот: колькасць дзевяць.

   • Д. дзяцей.
   • Д. парасят.

3. звычайна Н і В. З множналікавымі назоўнікамі: дзевяць прадметаў.

   • Д. калёс.
   • Д. сутак.

4. звычайна Н і В. З некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць прадметы і існуюць або носяцца ў пары: дзевяць пар.

   • Д. туфель.
   • Д. шкарпэтак.

дзевяць лічэбнік

Лік, лічба і колькасць 9.

|| парадкавы лічэбнік: дзевяты.

дзевяцьсот лічэбнік

Лік і колькасць 900.

|| парадкавы лічэбнік: дзевяцісоты.

дзевяці прыстаўка

Першая частка складаных слоў, якая абазначае:

1. які мае дзевяць аднолькавых прымет, прадметаў і пад., напр. дзевяцігадовы, дзевяціпольны;
2. які складаецца з дзевяці частак, раздзелаў або мерай у дзевяць якіх-н. адзінак, напр. дзевяцібальны, дзевяціградусны, дзевяцігадзінны (цягнік).

дзевяцікласнік назоўнік | мужчынскі род

Вучань дзевятага кпаса.

|| жаночы род: дзевяцікласніца.

дзевяцікратны прыметнік

Які паўтараецца дзевяць разоў, павялічаны ў дзевяць разоў.

• У дзевяцікратным памеры.

дзед² назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

Прыстасаванне для асвятлення хаты з дапамогай лучыны ці смалістых корчыкаў.

дзедаўскі прыметнік

1. гл. дзед .

2. пераноснае значэнне: Вельмі стары або ўстарэлы.

   • Дзедаўская тэхніка.
   • Д. спосаб апрацоўкі зямлі.

дзедаўшчына назоўнік | жаночы род | размоўнае | зборны назоўнік

1. Спадчына пасля дзеда.

2. У арміі: нераўнапраўныя і зневажальныя адносіны стараслужачых у адносінах да маладых салдатаў, навабранцаў (неадабральнае).

дзедзіч назоўнік | мужчынскі род | гістарычнае

1. Наследнік дзедаўскага двара, маёнтка.

2. Уладар маёнтка, атрыманага ў спадчыну ад продкаў.

дзеепрыметнік назоўнік | мужчынскі род

У граматыцы: форма дзеяслова, якая валодае побач з катэгорыямі дзеяслова (час, стан і трыванне) і катэгорыямі прыметніка (род, склон).

• Д. цяперашняга часу.
• Д. прошлага часу.

|| прыметнік: дзеепрыметнікавы.

дзеепрыслоўе назоўнік | ніякі род

У граматыцы: нязменная форма дзеяслова, якая спалучае ў сабе адзнакі дзеяслова і прыслоўя.

|| прыметнік: дзеепрыслоўны.

дзежка назоўнік | жаночы род

Драўляная, крыху звужаная к верху пасудзіна з прамых клёпак для заквашвання цеста і інш.

• Хапіў з дзежкі, аж не бачыць сцежкі (з народнай творчасці).

|| памяншальная форма: дзежачка.

|| прыметнік: дзежачны і дзежкавы.

дзейнасць назоўнік | жаночы род

1. Заняткі, праца ў якой-н. галіне.

   • Гаспадарчая д.
   • Педагагічная д.
   • Навукова-даследчая д.

2. Работа, функцыяніраванне якіх-н. органаў арганізма, а таксама сіл прыроды.

   • Д. сэрца.
   • Д. вулкана.

дзейны прыметнік

Актыўны, жвавы, энергічны.

• Дзейная натура.

дзейнік назоўнік | мужчынскі род

У граматыцы: галоўны член двухсастаўнага сказа, які не залежыць ад іншых членаў сказа, адказвае на пытанні назоўнага склону (хто? што?) і служыць для абазначэння прадмета, які характарызуецца выказнікам.

|| прыметнік: дзейнікавы.

дзейнічаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Рабіць што-н., займацца чым-н.

   • Д. рашуча.

2. чым. Кіраваць, валодаць чым-н.

   • Спартсмен удала дзейнічаў ракеткай.
   • Пасля ранення нага не дзейнічае.

3. на каго-што і без дапаўнення. Рабіць уплыў, уздзеянне, выклікаць якую-н. рэакцыю ў адказ.

   • Лякарства на яго станоўча дзейнічае.
   • Сонца згубна дзейнічае на жэньшэнь.

4. Быць спраўным (пра апараты, механізмы).

   • Механізм дзейнічае безадказна.

5. Мець сілу, абавязваць рабіць пэўным чынам.

   • Тут дзейнічаў даўні звычай.

Дзейнічаць на нервы кому (размоўнае) — раздражняць каго-н.

|| закончанае трыванне: падзейнічаць.

дзейсны прыметнік

Здольны ўздзейнічаць, актыўны.

• Д. сродак.
• Дзейсныя меры.

|| назоўнік: дзейснасць.

дзекабрыст назоўнік | мужчынскі род | гістарычнае

Удзельнік рускага дваранскага рэвалюцыйна-вызваленчага руху, які завяршыўся паўстаннем 14 снежня 1825 г.

|| прыметнік: дзекабрысцкі.

дзекабрыстка назоўнік | жаночы род

Жонка дзекабрыста.

дзеканне назоўнік | ніякі род

1. гл. дзекаць.

2. Уласцівае беларускай мове чаргаванне цвёрдага зубнога д пры змякчэнні з мяккай афрыкатай дз: горад — у горадзе, іду — ідзі.

дзекаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Вымаўляць афрыкату «дзь» на месцы мяккага «д».

|| назоўнік: дзеканне.

дзелавы прыметнік

1. Які адносіцца да грамадскай, службовай дзейнасці.

   • Дзелавая размова.
   • Дзелавыя сувязі.
   • Дзелавое пісьмо.

2. Які ведае справу, умела кіруе і клапоціцца аб рабоце.

   • Дзелавыя людзі.
   • Д. кіраўнік.

3. Прыдатны для апрацоўкі (спецыяльны тэрмін).

   • Д. лес.
   • Дзелавая драўніна.

дзелавіты прыметнік

Энергічны, умелы, працпрымальны ў рабоце.

• Д. малады інжынер.

|| назоўнік: дзелавітасць.

дзель назоўнік | жаночы род

1. Вынік дзялення аднаго ліку на другі.

2. Частка, доля, выдзеленая каму-н. (размоўнае).

   • Ён узяў сваю д.

дзельнік назоўнік | мужчынскі род

Лік або велічыня, на якую дзеліцца дзеліва.

дзеля прыназоўнік

1. Для каго-, чаго-н., у інтарэсах каго-, чаго-н.

   • Д. агульнай справы.
   • Я зраблю гэта д. вас.

2. чаго. З мэтай, у мэтах чаго-н.

   • Д. адпачынку.
   • Д. кавалка хлеба.

дзеліва назоўнік | ніякі род

Лік або велічыня, якая падвяргаецца дзяленню.

дзень назоўнік | мужчынскі род

1. Частка сутак ад усходу да захаду сонца, ад раніцы да вечара.

   • Ясны д.
   • Дасць бог д., дасць і спажытак (прыказка).
   • І дзень і ноч (увесь час).

2. Тое, што і суткі.

   • Водпуск на 5 дзён.

3. Прамежак часу ў межах сутак, заняты чым-н.

   • Працоўны д.
   • Светлавы д. (частка сутак, на працягу якой свеціць Сонца).

4. чаго. Лік месяца, дата, прысвечаная якой-н. падзеі.

   • Дзень Перамогі (9 Мая — Свята Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне.)
   • Д. нараджэння.

5. множны лік: Пара, перыяд.

   • Дні юнацтва.
   • Палярны дзень — за Палярным кругам: частка года, калі сонца не заходзіць за гарызонт.
   • Посны дзень — дзень, у які згодна з царкоўным звычаям нельга есці скаромнае.
   • Разгрузачны дзень — дзень з аблегчанай дыетай, асабліва для асоб, схільных да паўнаты.
   • Санітарны дзень — дзень, які прызначаецца для навядзення санітарыі.
   • Рабочы (працоўны) дзень — пэўны перыяд часу, адведзены для работы, службы.

Фразеалагізмы:

• Добры дзень! — прывітальны зварот днём пры сустрэчы са знаёмымі.
• Гэтымі дняні; на гэтых днях — некалькі дзён таму назад або праз некалькі наступных дзён.
• Дзень у дзень; дзень пры дні — штодзень, кожны дзень.
• Лічаныя дні — мала часу, нядоўга.
• З дня на дзень — у адзін з бліжэйшых дзён.
  • Чакаем іх з дня на дзень.
• Наводзіць цень на ясны дзень — наўмысна ўносіць няяснасць у якую-н. справу; блытаць каго-н.
• Учарашні дзень — былое, мінулае.
• Чуць дзень — вельмі рана, на світанні.
• Чорны дзень — цяжкая, змрочная часіна.

|| памяншальна-ласкальная форма: дзянёк.

|| прыметнік: дзённы.

дзеравяка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Кавалак дрэва.

• На беразе ракі дагнівалі пачарнелыя дзеравякі.

дзеравянець дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Набываць цвёрдасць, уласцівую дрэву.

   • Сцябло расце і дзеравянее.

2. Утрачваць адчувальнасць, дранцвець.

   • Ногі дзеравянеюць ад холаду.

|| закончанае трыванне: адзеравянець, задзеравянець і здзеравянець.

дзеравяшка назоўнік | жаночы род | размоўнае

1. Кавалак дрэва, драўляны брусок.

2. Штучная драўляная нага.

   • З вайны ў яго замест нагі д.

3. множны лік: Абутак на драўлянай падэшве.

   • Скінуў дзеравяшкі пад лаўку.

дзераза назоўнік | жаночы род

Травяністая споравая расліна сямейства дзеразовых з паўзучым сцяблом.

|| прыметнік: дзеразовы.

• Д. вянок.
• Клас дзеразовых (наз,).