Усе словы

дапушчальны прыметнік

Які можна дапусціць; магчымы, дазволены.

• Дапушчальнае адхіленне.
• Дапушчальная надбаўка.

|| назоўнік: дапушчальнасць.

дапытацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Распытваючы, даведацца аб кім-, чым-н.

• Д. ў чалавека, хто ён.
• Д. праўды.

|| незакончанае трыванне: дапытвацца.

дапытаць дзеяслоў | закончанае трыванне

Зрабіць допыт.

• Д. абвінавачанага.

|| незакончанае трыванне: дапытваць.

дапытваны назоўнік | мужчынскі род

Той, у якога робяць допыт.

• Д. аказаўся невінаваты.

дапытлівы прыметнік

1. Які імкнецца ўсё зразумець, пазнаць.

   • Гэта быў д. чалавек.

2. Праніклівы, здольны многае заўважыць, прадбачыць.

   • Д. розум.
   • Абвесці дапытлівым позіркам пакой.

|| назоўнік: дапытлівасць.

дапятроўскі прыметнік

Які адносіцца к перыяду да царавання Пятра

• Дапятроўская эпоха.

дапяць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. да каго-чаго. Дайсці, дабрацца куды-н.

   • Ратуючыся, ён аж да Масквы дапяў.

2. чаго. Дамагчыся, дасягнуць чаго-н.

   • Галавой наложыць, а свайго дапне.

3. Зразумець што-н.

   • Слухаў, слухаў, але не адразу дапяў.

|| незакончанае трыванне: дапінаць.

дапячы дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць пячы; пекучы, давесці да поўнай гатоўнасці.

   • Д. хлеб.

2. чаго. Спячы дадаткова.

   • Д. бліноў.

3. пераноснае значэнне, каму і без дапаўнення.

   • Вывесці з раўнавагі, даняць.
   • Сваімі дакорамі і папрокамі ён усім дапёк.

|| незакончанае трыванне: дапякаць.

дапільнаваць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Высачыць, заспець за якім-н. заняткам.

   • Д. злодзея.

2. Дагледзець; захаваць у парадку.

   • Д. сад.

|| незакончанае трыванне: дапільноўваць.

дапісаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць пісаць што-н.; напісаць да якога-н. месца.

   • Д. пісьмо.
   • Д. пейзаж.

2. Дадаць да напісанага; прыпісаць.

   • Д. некалькі радкоў.
   • У ведамасці ўсё можно д.

|| незакончанае трыванне: дапісваць.

|| назоўнік: дапіска і дапісванне.

дапіцца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Празмерным ужываннем спіртнога нашкодзіць сабе, свайму здароўю.

• Д. да белай гарачкі.

|| незакончанае трыванне: дапівацца.

дапіць дзеяслоў | закончанае трыванне

Выпіць усё, да канца.

• Д. малако.

|| незакончанае трыванне: дапіваць.

дап’яна прыслоўе

Да поўнага ап’янення.

• Напаіць д.

дар назоўнік | мужчынскі род

1. Тое, што даецца бясплатна; падарунак.

   • Дары прыроды.
   • Прынесці што-н. у д.

2. Талент, здольнасць.

   • Д. пісьменніка.

3. множны лік: Хлеб і віно, над якімі адбываецца хрысціянскае богаслужэнне.

   • Святыя дары.

Фразеалагізмы:

• Божы дар — усё, што даецца ад прыроды.
• Дары данайцаў — падарункі, якія нясуць небяспеку і гібель.
• Дар за дар — паслуга за паслугу.
• Дар слова — здольнасць прыгожа гаварыць.

дарабіць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць работу.

   • Д. панчоху.

2. Прырабіць што-н. да чаго-н.

   • Д. ножку да стала.
   • Д. ключ.

3. Давесці да патрэбнага ўзроўню.

   • Д. праект забудовы.

|| незакончанае трыванне: дарабляць.

|| назоўнік: даробка.

даравальны прыметнік

Такі, які можна дараваць.

• Д. ўчынак.

Даравальная граната — акт аб дацзеных каму-н. ільготах, прывілеях.

дараванне назоўнік | ніякі род

1. гл. дараваць.

2. Здольнасць, талент.

   • Юныя дараванні.
   • Паэтычнае д.

даравацца дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

Не залічыцца (не залічвацца) ў віну.

• Гэта вам ніколі не даруецца.

дараваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

1. Зняць (знімаць) віну за што-н.

   • Усё можна д., толькі не хлусню.

2. Прабачыць (прабачаць) каму-н.

   • Гэты промах мы можам яму д.
   • Вы мне даруйце за маю нетактоўнасць.

3. зак. Узнагародзіць.

   • Д. грамату.

4. што, каму. Вызваліць ад чаго-н.

   • Д. доўг.
   • Д. зняволенаму волю.

5. даруй(це), пабочн. сл. Ужыв. пры звароце да каго-н. з просьбай прабачыць за што-н.

   • Даруйце, я затрымаўся.

Фразеалагізмы:

• Дараваць жыццё — памілаваць асуджанага да пакарання смердю.
• Апошняе даруй (высокае) — развітанне назаўсёды, навек (з нябожчыкам).

|| закончанае трыванне: падараваць.

|| назоўнік: дараванне.

дарагаваты прыметнік

Даволі дарагі.

• Дарагаватае футра.
• Для мяне гэта дарагавата (прыслоўе).

дарагавізна назоўнік | жаночы род

Становішча, калі цэны на тавары надта высокія.

• Д. на прамтавары.

дарагі прыметнік

1. Які прадаецца або купляецца па высокай цане.

   • Дарагая мэбля.
   • Дорага (прыслоўе) каштуе.

2. пераноснае значэнне: Які звязаны з вялікімі намаганнямі, ахвярамі.

   • Дарагая перамога.

3. пераноснае значэнне, кар. ф. Такі, якім даражаць.

   • Нам дарага памяць герояў.
   • Дарага лыжка к абеду.

4. поўн. ф. Ласкавы, мілы, любімы.

   • Д. друг.
   • Пішы часцей, дарагі (назоўнік: сяброўскі зварот).

дарадчы прыметнік

1. Звязаны з правам абмеркавання якіх-н. спраў, але не з правам вырашэння іх.

   • Дэлегаты з правам дарадчага голасу.

2. Прызначаны для абмеркавання.

   • Д. пакой (у судзе).

дарадчык назоўнік | мужчынскі род

Той, хто дае парады.

• Цікавы і дасведчаны д.

|| жаночы род: дарадчыца.

даражыцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Запрошваць пры продажы высокую цану.

• Будзеш д., ніколі не прадасі.

|| закончанае трыванне: падаражыцца.

даражыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Берагчы, высока цаніць, не жадаць траціць дарэмна.

• На рабоце ім даражаць.
• Д. кожнай мінутай рабочага часу.
• Д. думкай спецыяліста.

даражэнькі назоўнік | мужчынскі род

Форма ветлівага звароту да каго-н.

• Пачытай, д., яшчэ.

даражэць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Павышацца ў цане.

• Мэбля даражэе.

|| закончанае трыванне: падаражэць.

дарасці дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Вырасці да якой-н. мяжы, да якога-н. узроўню развіцця.

   • Дрэва дарасло да страхі.

2. пераноснае значэнне: (звычайна з адмоўем «не»), Развіцца ў дастатковай ступені.

   • Да сапраўднага вучонага ён не дарос.

|| незакончанае трыванне: дарастаць.

дарашаваты прыметнік | размоўнае

З украпінамі белых валасоў у поўсць асноўнай афарбоўкі (пра масць коней).

• Д. конік.

дарвацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

З прагнасцю накінуцца на што-н.

• Д. да яды.

|| незакончанае трыванне: дарывацца.

дарвінізм назоўнік | мужчынскі род

Заснаваная на вучэнні Ч.Дарвіна матэрыялістычная тэорыя паходжання і развіцця відаў жывёл і раслін шляхам натуральнага адбору, вучэнне аб законах развіцця жавой прыроды.

|| прыметнік: дарвінісцкі.

дарвініст назоўнік | мужчынскі род

Паслядоўнік дарвінізму.

|| жаночы род: дарвіністка.

|| прыметнік: дарвінісцкі.

дарма² прыслоўе

1. Тое, што і бясплатна, дарэмна.

2. Бескарысна, марна.

   • Ні адной гадзіны не страціў д.
   • Д. вы хвалюецеся, усё будзе добра.

3. у знач. часціца: Хай, так і быць.

   • Не хопіць бульбы? — Д.! Дадасі яшчэ гароху.

дармавы (дармовы) прыметнік

Бясплатны, атрыманы без грошай.

Дармавому каню ў зубы не глядзяць (з народнай творчасці) — у падарунках недахопаў не шукаюць.

дармаед назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Той, хто не працуе, а жыве на чужы кошт; лайдак, гультай.

|| жаночы род: дармаедка.

|| прыметнік: дармаедскі.

дармаеднічаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Не працуючы, жыць на чужыя сродкі.

|| назоўнік: дармаедства.

дармаўшчына назоўнік | жаночы род | размоўнае

Тое, што даецца дарэмна, бясплатна.

• На дармаўшчыну кожны падкі.

дармо прыслоўе

Тое, што і дарма (у 1 і 3 знач.).

дарога назоўнік | жаночы род

1. Паласа зямлі, прызначаная для язды і хадзьбы, якая злучае асобныя пункты мясцовасці.

   • Прасёлачная д.
   • Грунтавая д.
   • Асфальтавая д.

2. Адлегласць, якую трэба праехаць або прайсці.

   • Прайсці палавіну дарогі.
   • Даць дорогу каму-н. (даць праехаць, прайсці; таксама пераноснае значэнне; даць магчымасць расці, развівацца каму-н.).

3. Падарожжа; знаходжанне ў дарозе.

   • Усю дарогу праспаў.

4. пераноснае значэнне: Напрамак дзейнасці.

   • Ісці сваёй дарогай.

Фразеалагізмы:

• Апошняя дарога — пра смерць, пахаванне каго-н.
• Бітая дарога — уезджаная дарога.
• Гладкай дарогі — пажаданне перад ад’ездам каго-н.
• Збіцца з дарогі — пачаць весці няправільны спосаб жыцця.
• Ісці прамой дарогай — жыць сумленным жыццём.
• Шчаслівай дарогі! — добрае пажаданне ў дарогу.

|| памяншальная форма: дарожка, дарожачка і дарожанька.

|| прыметнік: дарожны.

• Дарожнае будаўніцтва.
• Дарожнае знаёмства.
• Дарожныя нататкі.

дарогай прыслоўе

У час язды.

• Пагутарым дарогай.

дародавы прыметнік

Перыяд, які працягваецца да пачатку родаў.

дарожка назоўнік | жаночы род

1. гл. дарога.

2. Прызначаная для хадзьбы вузкая дарога ў садах, парках і пад.

   • Пасыпаць дарожкі пяском.

3. Тое, што і сцежка.

   • Лясная д.

4. У спартыўных збудаваннях, на аэрадромах: спецыяльна ўстроеная дыстанцыя (для бегу, плавання, узлёту).

   • Бегавая д.
   • Водная д.
   • Узлётная д.

5. Вузкі доўгі дыван, а таксама вузкі доўгі абрус.

   • Паслаць дывановую дорожку.
   • Карункавая д.

6. Рыбалоўная прылада ў выглядзе доўгага шнура з кручком на канцы.

   • Злавіў шчупака на дарожку.

дарожнік назоўнік | мужчынскі род

Спецыяліст па будаўніцтву, рамонту і эксплуатацыі дарог і гарадскіх вуліц.

|| жаночы род: дарожніца.

дарослы прыметнік

1. Які выйшаў з дзіцячага ўзросту, узмужнеў, набыў сталасць.

   • Д. юнак.

2. назоўнік Які дасягауў поўнай сталасці па гадах, паводзінах, дзеяннях.

   • Дарослыя вялі гутарку на прызбе.

|| назоўнік: даросласць.

дароўны прыметнік | спецыяльны тэрмін

1. Падораны кім-н., атрыманы ў падарак.

   • Д. сервіз.

2. Які пацвярджае падарунак.

   • Д. надпіс.

Дароўная грамата (гістарычнае) — дакумент, што выдаваўся гасударам або ўрадам, паводле якога вызначаліся правы, ільготы манастырам, саслоўям або прыватным асобам.

дарунак назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Тое, што і дар (у 1 знач.).

даручыць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Ускласці на каго-, што-н. выкананне чаго-н.

   • Д. яму праверыць работу.

2. Даверыць каго-, што-н. чыім-н. клопатам, апецы.

   • Нагляд за дзецьмі даручылі вопытнай няні.

|| незакончанае трыванне: даручаць.

даручэнец назоўнік | мужчынскі род

Службовая асоба, што знаходзіцца пры кіраўніку і выконвае службовыя даручэнні.

даручэнне назоўнік | ніякі род

1. Справа, даручаная каму-н. для выканання.

   • Грамадскае д.

2. Дакумент, які дае права каму-н. дзейнічаць ад імя асобы, што выдала яго; даверанасць.

   • Атрымаць зарплату па даручэнню.