Усе словы

даламіт назоўнік | мужчынскі род

Мінерал шаравата-белага колеру, які складаецца з вуглякіслых солей кальцыю і магнію.

|| прыметнік: даламітавы.

• Даламітавыя залежы.

даледніковы прыметнік

Які папярэднічаў з’яўленню леднікоў.

• Д. перыяд.

далей прыслоўе

1. Выш. ст. да прыслоўе далёка (у 1 знач.).

   • Бачыць вока далёка, а розум яшчэ д. (з народнай творчасці).

2. Працягваючы пачатае.

   • Чытаць д.

3. На пэўнай адлегласці.

   • Д., за жытам, пачынаецца бярэзнік.

І гэтак далей (скарочана і т.д.) — ужыв. ў канцы пералічэння як напамінак аб тым, што пералічэнне можа быць працягнута.

далейшы прыметнік

1. Які з’яўляецца працягам папярэдняга; наступны.

   • Далейшыя перагаворы.

2. далейшае, Будучае.

   • У далейшым будзем рабіць інакш.

далеч назоўнік | жаночы род | размоўнае

1. Далёкае месца.

   • Не паеду ў такую д.

2. Невымерная прастора, бачная вачамі.

   • Блакітная д. над галавой.

далечыня (далячынь) назоўнік | жаночы род

Тое, што і даль.

• Разгледзець далечыню (далячынь) у бінокль.

далонь назоўнік | жаночы род

Унутраны бок кісці рукі.

• Закрыць твар далонямі.

|| памяншальная форма: далонька.

|| прыметнік: далоневы.

далоў прыслоўе | размоўнае

1. На зямлю, на падлогу.

   • Камень з воза паляцеў д.

2. Прэч, вон.

   • Д. штурмаўшчыну!

3. У знач. загаду, патрабавання зняць, прыбраць што-н. і пад.

   • Шапкі д.!

далучальны прыметнік

1. Прызначаны для далучэння.

   • Д. провад.

2. У граматыцы: далучальны сказ — даданы сказ, які ўносіць дадатковае паведамленне.

3. Які служыць для далучэння.

   • Д. злучнік.

далучыцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Павялічыцца на пэўную колькасць.

   • Да групы экскурсантаў далучылася яшчэ 5 чалавек.

2. Згадзіўшыся з кім-, чым-н., прымкнуць.

   • Д. да грамадскаго жыцця краіны.

|| незакончанае трыванне: далучацца.

|| назоўнік: далучэнне.

далучыць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Прылучыць да чаго-н.

   • Д. карову да статка.

2. Прыбавіць да чаго-н.

   • Д. дакументы да справы.

3. Пазнаёміць з. чым-н.

   • Д. дзяцей да музычнай культуры.

|| незакончанае трыванне: далучаць.

|| назоўнік: далучэнне.

даль назоўнік | жаночы род

1. Далёкі прастор; прасцяг, шыр.

   • Далі леглі сінім морам.

2. (звычайна з азначэннем). Далёкае месца.

   • Блакітная д.
   • Праклалі шлях у касмічныя далі.
   • Такую даль (ісці, ехаць, цягнуцца) (размоўнае) — так далёка.

дальбог выклічнік | устарэлае

Тое, што і далібог.

дальнабачны прыметнік

Здольны прадбачыць вынікі чаго-н.

• Д. чалавек.

|| назоўнік: дальнабачнасць.

дальнабойны прыметнік

Прызначаны для стральбы на далёкую адлегласць.

• Дальнабойная артылерыя.

|| назоўнік: дальнабойнасць.

дальназоркі прыметнік

1. Які бачыць аддаленыя прадметы лепш, чым блізкія.

   • Акуляры для дальназоркіх (назоўнік).

2. пераноснае значэнне: Тое, што і дальнабачны.

   • Д. палітык.

|| назоўнік: дальназоркасць.

дальнамер назоўнік | мужчынскі род

Прыбор для вызначэння адлегласці.

• Аптычны д.
• Акустычны д.

|| прыметнік: дальнамерны.

дальтанізм назоўнік | мужчынскі род

Недахоп зроку, звязаны з няздольнасцю адрозніваць некаторыя кодеры, звычайна чырвоны і зялёны.

дальтонік назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які хварэе на дальтанізм.

|| жаночы род: дальтанічка.

далягляд назоўнік | мужчынскі род

1. Прастора, якую можна акінуць вокам; усё бачнае навокал нагладальніка.

   • З гары адчыняецца шырокі д.

2. пераноснае значэнне: Кола ведаў, іцэй.

   • Вучоны з шырокім даляглядам.

даляцець дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Летучы, дасягнуць якога-н. месца.

   • Даляцець да Хабараўска.

2. Распаўсюдзіцца, дасягнуць якога-н. месца (пра гукі, пахі і пад.).

   • З вуліцы даляцелі трывожныя крыкі.

|| незакончанае трыванне: далятаць.

далёка прыстаўка

Першая частка складаных слоў са знач. далёкі (у 1 знач.), з далёкай адлегласці, напр. далёкадзейны (апарат), далёкапрывозны (тавар), далёкаструменны, далёкаўсходні.

далёкаўсходні прыметнік

Які знаходзіцца на Далёкім Усходзе, мае адносіны да Далёкага Усходу.

• Д. клімат.
• Далёкаўсходнія гарады.

далёкі прыметнік

1. Які знаходзіцца, адбываецца на вялікай адлегласці або які мае вялікую працягласць.

   • Далёкая планета.
   • Д. стрэл.
   • Далёкая дарога.
   • На далёкіх подступах (таксама пераноснае значэнне).
   • Далёкая старонка без ветру сушыць (прыказка).
   • Далёка (прыслоўе) пайсці (таксама пераноснае значэнне: дабіцца поспехаў у жыцці).
   • Далёка (прыслоўе) зайсці (таксама пераноснае значэнне: выйсці за межы дапушчальнага).
   • Далёка (прыслоўе) завесці (таксама пераноснае значэнне: мець сур’ёзныя вынікі).
   • Далей у лес — больш дроў (прыказка пра памылкі, блытаніну, якія ўзрастаюць па ходу справы).

2. Аддзелены вялікім прамежкам часу.

   • Далёкае мінулае.
   • Беларуская казка далёкіх стагоддзяў.
   • Да зімы яшчэ далека (у знач. выказнік:).

3. Які не мае блізкіх кроўных сувязей.

   • Д. родзіч.

4. пераноснае значэнне Абыякавы да ўсяго, які мае мала агульнага з кім-, чым-н.

   • Мы з ім далёкія людзі.
   • Д. ад навукі чалавек.

5. Які не мае намеру рабіць што-н., думаць пра што-н.

   • Я д. ад думкі абражаць вас.

6. толькі з адмоўем. Разумны, кемлівы (размоўнае).

   • Дзяўчына не надта далёкая.

Далёка да кагочаго, каму-чаму — многа нестае (у параўнанні з кім-, чым-н.).

• Гэта выдатны спецыяліст, іншым далека да яго.

Далёка за —

1. праз многа часу пасля чаго-н.

   • Народа скончылася далёка за поўнач;

2. на многа больш чым.

   • Яму далёка за пяцьдзесят.

Далёка не (размоўнае) — зусім не.

• Ён далёка не стары яшчэ.

Далёка хадзіць не трэба за чым (размоўнае) — лёгка прывесці прыклад, доказ для пацвярджэння чаго-н.

• За прыкладамі далёка хадзіць не трэба.

Далёка не заедзеш чым або на чым (размоўнае) — многага не даб’ешся, не будзе толку.

• На хлусні далёка не заедзеш.

|| назоўнік: далёкасць.

далібог выклічнік | устарэлае

Упэўненне ў знач. сапраўды, на самай справе.

• Д., я тут ні пры чым.

далікатны прыметнік

1. Ветлівы, ласкавы ў абыходжанні з людзьмі.

   • Гэта спокойны, д. чалавек.

2. Які патрабуе асцярожных, тактоўных адносін (размоўнае).

   • Я да вас па далікатнаму пытанню.

3. Кволы, тонкі, выпеставаны.

   • Далікатныя рукі.
   • Чалавек далікатнага складу.

4. Кволы, мяккі, прыемны навобмацак.

   • Чаравікі з далікатнай скуры.

|| назоўнік: далікатнасць.

далікатнічаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Быць залішне далікатным, цырымоніцца.

|| закончанае трыванне: падалікатнічаць.

далікатэс назоўнік | мужчынскі род

Вытанчаная, вельмі смачная страва.

• Пакаштуйце нашых далікатэсаў.

|| прыметнік: далікатэсны.

даліна назоўнік | жаночы род

Роўная прастора ўздоўж рачнога ложа; падоўжаная ўпадзіна паміж гор ці ўзгоркаў.

• Рачная д.
• Горная д.

|| прыметнік: далінны.

• Далінныя лугі.

даліць дзеяслоў | закончанае трыванне

Наліваючы, дабавіць да якога-н. узроўню.

• Д. гаршчок.
• Д. у шклянку заваркі.

|| незакончанае трыванне: даліваць.

дама назоўнік | жаночы род

1. Жанчына з інтэлігенцкіх, звычайна забяспечаных колаў.

   • Свецкая д.

2. У адносінах да замежных жанчын: форма ветлівага звароту.

   • Дамы і панове!

3. Жанчына, якая танцуе ў пары з кавалерам.

   • Кавалеры запрашаюць дам.

4. Ігральная карта з відарысам жанчыны.

   • Чырвовая д.
   • Дама сэрца — каханая жанчына.

|| памяншальная форма: дамачка.

|| прыметнік: дамскі.

дамавы прыметнік

1. Тое, што і дамавік.

2. Які мае адносіны да дома (у 1 знач.).

   • Д. камітэт.

Дамавая кніга — кніга для рэгістрацыі жыхароў якога-н. дома.

дамавік назоўнік | мужчынскі род

У славянскай міфалогіі: добры або злы дух, што жыве ў доме.

дамавіна назоўнік | жаночы род

Спецыяльная доўгая скрыня з дошак, у якую кладуць нябожчыка; труна.

• Д. павольна плыла на ппячах жывых.

Хоць у дамавіну кладзі (размоўнае) — пра схуднелага, хваравітага чалавека.

|| прыметнік: дамавінны.

дамагчыся дзеяслоў | закончанае трыванне

Шляхам настойлівых намаганняў дабіцца пэўнай мэты.

• Д. свайго.

|| незакончанае трыванне: дамагацца.

дамалоткі назоўнік | размоўнае

Завяршэнне малацьбы.

• Спраўляць д.

дамарослы прыметнік

1. Вырашчаны дома, у сваей гаспадарцы.

   • Д. тытунь.

2. пераноснае значэнне: Пасрэдны, які навучыўся чаму-н. саматугам.

   • Д. майстар.

|| назоўнік: дамаросласць.

дамасед назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які любіць сядзець дома, мала бывае на людзях.

• Ён апошнія гады зрабіўся дамаседам.

|| жаночы род: дамаседка.

|| прыметнік: дамаседскі.

дамастрой назоўнік | мужчынскі род | гістарычнае

Патрыярхальна-суровы і косны сямейна-бытавы ўклад жыцця (паводле назвы старога рускага звода жыццёвых правіл).

|| прыметнік: дамастроеўскі.

• Дамастроеўскія норавы.

дамачадцы назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

Члены сям’і, а таксама людзі, якія жывуць у чыёй-н. сям’і на правах яе членаў.

• Ён прыехаў з усімі сваімі чадамі і дамачадцамі.

дамашні прыметнік

1. Які адносіцца да дома, сям’і, прызначаны для карыстання дома.

   • Д. тэлефон.
   • Д. халат.

2. Свойскі, не дзікі.

   • Дамашнія жывёлы.

3. дамашнія, -іх. Члены сям’і (размоўнае).

   • Нашы дамашнія.

дамба назоўнік | жаночы род

Гідратэхнічнае збудаванне ў выглядзе штучнага насыпу для засцярогі мясцовасці ад затаплення вадой або для агароджвання вадасховішчаў.

• Загараджальная д.

|| прыметнік: дамбавы.

дамешак назоўнік | мужчынскі род

Тое, што і дамешка.

|| прыметнік: дамешкавы.

дамешка назоўнік | жаночы род

Тое, што прыбаўлена, прымешана да чаго-н.

• Мука з дамешкай вотруб’я.

|| прыметнік: дамешкавы.

дамка назоўнік | жаночы род

У шашачнай гульні: шашка, якая дайшла да апошняга рада клетак праціўніка і набыла права рухацца на любую колькасць клетак.

• Прайсці ў дамкі.

дамкам назоўнік | мужчынскі род

Скарачэнне: дамавы камітэт (грамадская арганізацыя жыхароў).

• Пасяджэнне дамкома.

|| прыметнік: дамкомаўскі.

дамкрат назоўнік | мужчынскі род

Механізм для пад’ёму цяжару на невялікую вышыню.

• Рэечны гідраўлічны д.

|| прыметнік: дамкратны.

дамовіцца дзеяслоў | закончанае трыванне

Прыйсці да згоды ў выніку перагавораў; дагаварыцца.

• Дамовіліся з’ездзіць на паляванне.

|| незакончанае трыванне: дамаўляцца.

дамовіць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Наняць для часовай працы, дастаўкі чаго-н.

• Д. муляра на месяц.

|| незакончанае трыванне: дамаўляць.

дамоклаў прыметнік

Дамоклаў меч (кніжнае) — пра пастаянную небяспеку, пагрозу [са старажытнага падання пра сіракузскага тырана Дыянісія, які ў час банкету пасадзіў на сваё месца зайздроснага Дамокла і павесіў над ім на конскім воласе меч].

• Знаходзіцца пад дамоклавым мячом.