Усе словы

гадзіна² назоўнік | жаночы род

1. Прамежак часу, роўны 60 мінутам.

   • Прыйсці раней на гадзіну.

2. Тэрмін у 60 мінут, які аыіічваюць ад паўдня ці ад паўночы.

   • Г. ночы.
   • Чатыры гадзіны раніцы.

3. Прамежак часу, што адводзіцца на ўрок, лекцыю і займае з перапынкам 60 мінут.

   • Акадэмічная г.

4. Пара, час (высокае).

   • Суровая г. ванны.

5. Час, адведзены для чаго-н.

   • Прыёмныя гадзіны.
   • Вольная г.

Фразеалагізмы:

• Гадзіны пік — час найвышэйшага напружання ў рабоце транспарту, элекграстанцыі і пад.
• Апошняя (смяротная) гадзіна — смерць.
• Гадзіна ў гадзіну — дакладна, у вызначаны тэрмін.
• З гадзіны на гадзіну — восьвось, у кожны момант.
• Чорная (ліхая) гадзіна — цяжкі час.
• Шэрая гадзіна (размоўнае) — змрок вечарам пасля захаду сонца.

|| памяншальная форма: гадзінка.

|| прыметнік: гадзінны.

• Г. перапынак.
• Гадзінная норма.
• Паехаць гадзінным цягніком (які адпраўляецца ў гадзіну дня, ночы).

гадзіннік назоўнік | мужчынскі род

Прыбор для вызначэння часу ў межах сутак.

• Ручны г.
• Насценны г.
• Сонечны г.

|| памяншальная форма: гадзіннічак.

|| прыметнік: гадзіннікавы.

гадзіншчык назоўнік | мужчынскі род

Майстар, які вырабляе і рамантуе гадзіннікі.

|| жаночы род: гадзіншчыца.

|| прыметнік: гадзіншчыцкі.

гадзіцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

1. Адчуваць агіду да каго-, чаго-н.; брьшзіцца.

   • Г. жаб.

2. Рабіцца брудным, забруджвацца.

гадзіць³ дзеяслоў | незакончанае трыванне

Наймаць на працу на пэўны час.

• Г. пастуха.

гадкі прыметнік | размоўнае

Вельмі непрыемны, брыдкі; які выклікае агіду.

• Г. ўчынак.
• Гадкае надвор’е.
• Г. чалавек (подлы, варты пагарды).

гадлівы прыметнік

Які не можа пераносіць гадкага; грэблівы.

• Г. чалавек.
• Г. жэст (поўны агіды, грэблівасці).

|| назоўнік: гадлівасць.

газ² назоўнік | мужчынскі род

Шаўковая празрыстая тканіна.

|| прыметнік: газавы.

• Газовая хустачка.

газа² прыстаўка

Першая частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам газ (у 1 і 2 знач.), газавы, напр. газаабмен, газаасвятленне, газаапаратура, газапаглынальнік, газасховішча, газаўтварэнне.

газават назоўнік | мужчынскі род

У мусульман: завешчаная Каранам свяшчзнная вайна супраць іншаверцаў.

газаваць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Павялічваць скорасць машыны, самалёта і пад.

|| аднакратны дзеяслоў: газануць.

газавік назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Тое, што і газаўшчык.

газагенератар назоўнік | мужчынскі род

Апарат для ператварэння цвёрдага паліва ў гаручы газ.

|| прыметнік: газагенератарны.

газалін назоўнік | мужчынскі род

Вадкі прадукт перагонкі нафты; неачышчаны бензін.

|| прыметнік: газалінавы.

газамер назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Прыбор для вызначэння колькасці зрасходаванага газу (у 1 і 2 знач.).

|| прыметнік: газамерны.

газаносны прыметнік

Які змяшчае ў сабе прыродны газ1 (у 1 знач.).

• Г. пласт.

|| назоўнік: газаноснасць.

газападобны прыметнік

Які мае фізічныя ўласцівасці газу1 (у 1 знач.); падобны на газ1 (у 1 знач.).

• Газападобнае паліва.

|| назоўнік: газападобнасць.

газаправод назоўнік | мужчынскі род

Трубаправод для перадачы газу1 (у 1 і 2 знач.) на адлегласць.

|| прыметнік: газаправодны.

газасховішча² назоўнік | ніякі род

Збудаванне дня захавання газу1 (у 1 і 2 знач.) і рэгулявання яго падачы.

газаўшчык назоўнік | мужчынскі род

Работнік па газіфікацыі і абслугоўванню газавых установак.

|| прыметнік: газаўшчыцкі.

газель² назоўнік | жаночы род

Запазычаны з усходняй паэзіі тып вершаскладання, у якім рыфма першых двух радкоў паўтараецца ў кожным цотным радку, а няцотныя застаюцца без рыфмы.

|| прыметнік: газельны.

газета назоўнік | жаночы род

Перыядычнае, звычайна штодзённае, друкаванае выданне інфармацыйнага характару.

• Купіць газету.
• Працаваць у газеце.

|| прыметнік: газетны.

газетчык назоўнік | мужчынскі род

1. Супрацоўнік газеты (размоўнае).

2. Вулічны прадавец газет.

|| жаночы род: газетчыца.

газніца назоўнік | жаночы род

Тое, што і газоўка.

|| памяншальная форма: газнічка.

|| прыметнік: газнічны.

газон назоўнік | мужчынскі род

Пляцоўка ў садзе, скверы, перад домам і пад., засеяная травой, а таксама трава, пасеяная на гэтай пляцоўцы.

|| прыметнік: газонны.

газоўка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Самаробная лямпа без шкла.

|| памяншальная форма: газовачка.

|| прыметнік: газовачны.

газік назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Усюдыходны легкавы аўтамабіль (ад назвы Горкаўскага аўтамабільнага завода (ГАЗ)).

газіраваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Насычаць (вадкасць) газам (у 1 знач.).

• Г. ваду.

|| назоўнік: газіраванне і газіроўка.

• Г. вады.

газіроўка назоўнік | жаночы род

1. гл. газіраваць.

2. Газіраваная вада (размоўнае).

   • Г. з сіропам.

газіфікаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

1. Забяспечыць (забяспечваць) прадпрыемствы, кватэры і пад. газам для асвятлення і ацяплення.

   • Г. жылы раён.

2. Ператварыць (ператвараць) цвёрдае ці вадкае паліва ў гаручы газ.

   • Г. торф.

|| назоўнік: газіфікацыя.

гай назоўнік | мужчынскі род

Невялікі, часцей лісцевы лес.

• Бярозавы г.

|| памяншальная форма: гаёк.

|| прыметнік: гаёвы.

гайда выклічнік | размоўнае | выказнік

1. Пойдзем, ідзі(це).

   • Г. ў поле.
   • Г. ў лес па ягады.

2. Ужыв. для абазначэння хуткага адыходу, ад’езду куды-н.

   • Садзіся ў машыну і г. ў вёску.

гайдамак назоўнік | мужчынскі род

1. У 17 і 18 ст.: украінскі казак, удзелькік народна-вызваленчай барацьбы супраць польскіх памешчыкаў.

2. Салдат нацыяналістьлных атрадаў у час грамадзянскай вайны на Украіне ў 1918—20 гг.

|| прыметнік: гайдамацкі.

гайданка назоўнік | жаночы род

Няроўны, хістальны рух самалёта, вагальны ход судна і пад.

гайдацца (гойдацца) дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рытмічна хістацца з боку ў бок або зверху ўніз.

• Г. на хвалях.

|| аднакратны дзеяслоў: гайдануцца.

гайдаць (гойдаць) дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рытмічна хістаць з боку ў бок або зверху ўніз.

• Лодку гайдала (безасабовая форма).

|| аднакратны дзеяслоў: гайдануць.

|| назоўнік: гайданне і гойданне.

гайдук назоўнік | мужчынскі род

1. Паўстанец-партызан на Балканах і ў Венгрыі ў эпоху турэцкага ўладарніцтва.

2. Слуга, выязны лакей часоў прыгоннага права.

   • Панскі г.

|| прыметнік: гайдучны.

гайка назоўнік | жаночы род

Дэталь з адтулінай, што мае вінтавую разьбу, для накручвання на што-н.

Аслаблі гайкі ў каго (размоўнае іранічны сэнс) — пра таго, хто не мае волі, не здолен дзейнічаць.

Падкруціць (закруціць) гайку (гайкі) (размоўнае) — строга патрабаваць.

|| прыметнік: гаечны.

• Гаечная разьба.
• Г. ключ (для закручвання гаек).

гаймараў прыметнік

Гаймарава поласць — поласць, што знаходзіцца у верхняй сківіцы чалавека, па два бакі носа.

гаймарыт назоўнік | мужчынскі род

Запаленне слізістай абалонкі гаймаравай поласці.

|| прыметнік: гаймарытны.

гайня назоўнік | жаночы род | абласное

Зграя.

• Г. ваўкоў.

гак² выклічнік | размоўнае | выказнік

Ужываецца ў значэнні дзеяслова гакнуць (гакнуцца).

• Мядзведзю г. у лоб!
• Паслізнуўся і г. аб камень.

гакнуцца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Моцна ўдарыцца.

• Г. аб шафу.

гакнуць дзеяслоў | размоўнае | аднакратны дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Стукнуць з вялікай сілай.

   • Г. абухом па бервяне.

2. Ужыв. замест некаторых дзеясловаў для абазначэння дзеяння, якое адбываецца з вялікай сілай, запалам, азартам (з захаваннем кіравання гэтых дзеясловаў).

   • Гакнулі па тры кружкі піва.

|| незакончанае трыванне: гакаць.

|| назоўнік: гакакне.

гала назоўнік | ніякі род | размоўнае

1. Голае месца, чыстая прастора.

2. Цвёрды круглы ком зямлі, гліны.

|| прыметнік: галавы.

галава назоўнік | жаночы род

1. Верхняя частка цела чалавека (або жывёлы), якая складаецца з чарапной каробкі і твару (або морды жывёлы).

   • Схіліць галаву ў знак павагі.
   • Схапіцца за галаву (таксама пераноснае значэнне: жахнуцца).
   • Біць па галаве (таксама пераноснае значэнне: даваць заўвагі за няправільныя дзеянні, учынкі).
   • Нічога не прыходзіць у галаву каму-н. (не можа ні пра што думаць, засяродзіцца).

2. Адзінка падліку жывёлы.

   • Сто галоў свіней.

3. пераноснае значэнне: Розум, свядомасць, развага.

   • Чалавек з галавой.
   • Цвярозая галава.
   • У яго міністэрская галава (пра дзелавога, разважлівага чалавека).
   • Эх, ты г., не ўцяміў простай рэчы… (іранічны сэнс пра някемлівага чалавека).

4. м., пераноснае значэнне Кіраўнік, начальнік.

   • Усёй справе г.
   • Гарадскі г. (устарэлае).
   • Г. сям’і (старэйшы ў сям’і).

5. пераноснае значэнне: Перадавы атрад, пярздняя частка (спецыяльны тэрмін).

   • Г. дэманстрацыйнай калоны.

6. Харчовы прадукт у форме шара, конуса.

   • Г. сыру.

Фразеалагізмы:

• Бедная галава — пра няшчаснага чалавека, які выклікае спагаду.
• Брацца (узяцца) за галаву (размоўнае) —
  1. быць вельмі здзіўленым, уражаным чым-н.;
  2. своечасова спахапіцца, зразумець.
• Брань (узяць) у галаву што (размоўнае) — многа думаць пра што-н.
• Валіць (перакладаць) з хворай галавы на здаровую (размоўнае неадабральнае) — пра звальванне віны на іншага.
• Вецер (гуляе) у галаве (размоўнае неадабральнае) — пра несур’ёзнага чалавека.
• Выкінуць з галавы каго-што (размоўнае) — перастаць думаць, забыцца пра каго-, што-н.
• Галава і два вухі (размоўнае неадабральнае) — пра нездагадлівага, прастакаватага чалавека.
• Галава як рэшата (размоўнае) — пра дрэнную памяць.
• Дайсці сваёй галавой (размоўнае) — самастойна разабрацца ў чым-н.
• Дурыць галаву (размоўнае неадабральнае) — збіваць з панталыку сваімі патрабаваннямі, капрызамі.
• Злажыць (скласці) галаву — загінуць у баі, памерці.
• Карана з галавы не зваліцца (не ўпадзе) (размоўнае) — гонар не будзе закранугы, аўтарытэт не будзе парушаны.
• Крукам (шастом) галавы не даетаць кому (размоўнае неадабральнае) — пра вельмі ганарыстага чалавека.
• Ламаць галаву над чым — напружана думаць (над вырашэннем якога-н. пытання, задачы).
• Лезці ў галаву (размоўнае) — неадетупна, назойліва ўзнікаць, з’яўляцца ў думках.
• Мець галаву (на плячах, на парку) (размоўнае неадабральнае) — быць талковым і разумным.
• На галаве (на галовах) хадзіць (размоўнае неадабральнае) — дурэць, сваволіць.
• На галаву (размоўнае неадабральнае) — у разліку на кожнага.
• Налажыць галавой (размоўнае) — запнуць.
• На сваю галаву (размоўнае) — сабе на клопат.
• На скрут (злом) галавы (размоўнае) — сгрымгалоў, без развал (бегчы, ехаць).
• Не знасіць галавы кому (размоўнае) — не мінуць пакарання, кары.
• Прынсці ў галаву (размоўнае) — з’явіцца, узнікнуць (пра план, намер і пад.).
• Прытуліць галаву (размоўнае) — знайсці прытулак дзе-н.
• Сам чорт галаву злоініць (размоўнае) — пра вялікі беспарадак дзе-н.; пра непраходнае месца, дарогу.
• Хоць кол на галаве чашы (размоўнае неадабральнае) — што ні рабі, што ні кажы (пра ўпартага чалавека).
• Як снег на галаву (размоўнае) — нечакана, раптоўна.

|| памяншальная форма: галоўка і галовачка.

|| прыметнік: галаўны.

• Г. мозг.

галавакружны прыметнік

1. Які зыклікае галавакружэнне.

   • Галавакружная вышыня.

2. пераноснае значэнне: Надзвычайны, ашаламляльны.

   • Г. поспех.

|| назоўнік: галавакружнасць.

галавакружэнне назоўнік | ніякі род

Хваравіты стан, пры якім страчваецца пачуццё раўнавагі і чалавеку здаецца, што ўсе прадметы вакол яго кружацца, хістаюцца.

• Г. ад малакроўя.
• Г. ад поспехаў (празмернае захапленне сваімі поспехамі, зазнайства ад поспехаў).

галаваломка назоўнік | жаночы род

Галаваломная загадка, задача.

• Задаць галаваломку каму-н.

галаваломны прыметнік

Вельмі складаны, цяжкі для разумення.

• Г. рзбус.

|| назоўнік: галаваломнасць.