Усе словы

жвір назоўнік | мужчынскі род

Асадачная горная парода ў выглядзе дробных каменьчыкаў, ужываецца ў будаўнічых, дарожных работах.

|| прыметнік: жвіровы.

жвірынка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Крупінка жвіру.

жвірысты прыметнік

З вялікай колькасцю жвіру.

• Ж. грунт.

|| назоўнік: жвірыстасць.

жгут назоўнік | мужчынскі род

1. Туга скручаны ў выглядзе вяроўкі кусок тканіны, пучок саломы і пад.

   • Саламяны ж.

2. Эластычная гумавая трубка, бінт або іншы прадмет для перавязвання канечнасці, каб спыніць кровацячэнне.

   • Налажыць ж.

|| памяншальная форма: жгуцік.

|| прыметнік: жгутавы.

жгуцік назоўнік | мужчынскі род

1. гл. жгут.

2. Орган руху ў прасцейшых арганізмаў, які мае выгляд тонкай ніці.

жгуцікавыя прыметнік

Назва класа прасцейшых арганізмаў, якія рухаюцца пры дапамозе жгуцікаў.

жданкі назоўнік

Тое, чаго чакаюць, на што спадзяюцца.

• Ждалі, ждалі дый ж. паелі (прымаўка).

жлукта назоўнік | ніякі род

1. Выдзеўбаная з драўлянай калоды пасудзіна для запарвання бялізны.

2. м. і ж., пераноснае значэнне: Пра таго, хто многа п’е спіртнога (размоўнае неадабральнае).

жлукціць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Запарваць бялізну ў едкім шчолачным растворы.

2. пераноснае значэнне: Многа і прагна піць (размоўнае).

   • Ж. гарэлку.
   • Ж. ваду.

жменя назоўнік | жаночы род

1. Далонь і пальцы рукі, складзеныя так, каб імі можна было зачэрпнуць або ўтрымаць што-н.

   • Зачэрпаць жменяй.

2. Колькасць чаго-н., што змяшчаецца ў складзеную так руку.

   • Ж. мукі.

3. перан., чаго. Зусім невялікая колькасць каго-, чаго-н.

   • Ж. свечак.
   • Ж. сена.

|| памяншальная форма: жменька.

• Засталася ж. байцоў.
• Поўнай жменяй — шчодра, не шкадуючы.

жмуры назоўнік

Гульня, у якой адзін з удзельнікаў з завязанымі вачамі ловіць астатніх.

• Гуляць у жмуркі (размоўнае неадабральнае) — хітраваць, утойваць што-н. ад каго-н.

жмурыцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

Прыплюшчваць вочы на яркім святле.

• Дзіця на сонцы жмурыцца.

|| закончанае трыванне: зажмурыцца.

жмурыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Сціскаючы павекі, прыплюшчваць вочы.

• Ж. вочы ад яркага святла.

|| закончанае трыванне: зажмурыць.

жмут назоўнік | мужчынскі род

Невялікі скрутак чаго-н.

• Ж. дроту.
• Ж. вяровак.

|| памяншальная форма: жмуток.

жмінда назоўнік | мужчынскі і жаночы род | размоўнае | пагардлівае

Вельмі скупы чалавек, скнара.

жнейка назоўнік | жаночы род

1. гл. жнец.

2. Тое, што і жняярка.

жнец назоўнік | мужчынскі род

Той, хто жне ўручную, сярпом.

|| жаночы род: жняя і жнейка.

|| прыметнік: жняцоўскі.

жняярка назоўнік | жаночы род

Жатная машына.

жнівень назоўнік | мужчынскі род

Восьмы, апошні летні месяц каляндарнага года.

|| прыметнік: жнівеньскі.

жніво (жніва) назоўнік | ніякі род

1. Уборка збожжавых культур сярпамі або ўборачнай тэхнікай.

2. Час такой уборкі.

   • Ж. ў разгары.

3. Сабраны ў такі час ураджай хлеба.

|| прыметнік: жніўны.

• Жніўныя песні.

жолаб назоўнік | мужчынскі род

1. Прадаўгаватае выдзеўбанае ў бервяне паглыбленне, а таксама прыстасаванне з дошак, ліставога жалеза і пад. для сцёку вадкасцей або перасыпання чаго-н.

2. Кармушка для жывёлы.

|| памяншальная форма: жалабок.

|| прыметнік: жалабовы і жолабны.

жолуд назоўнік | мужчынскі род

Плод дуба.

|| прыметнік: жалудовы.

• Жалудовая шкарлупіна.

жолудзі назоўнік | размоўнае

Картачная чорная масць у выглядзе трылісніку.

жонка назоўнік | жаночы род

Замужняя жанчына (у адносінах да свайго мужа).

• У добрага мужыка — добрая ж. (прыказка).

|| памяншальная форма: жоначка.

|| прыметнік: жончын.

жор назоўнік | мужчынскі род

Перыяд, калі рыба з прагнасцю кідаецца на яду.

• Адразу пасля нерасту ў шчупакоў пачынаецца ж.

жораў назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Тое, што і журавель.

жорны назоўнік

Ручны млын з двух гладка абчэсаных круглых камянёў, пры дапамозе якіх пераціраюць зерне на муку.

|| прыметнік: жарнавы.

жорсты прыметнік

1. Крайне суровы, бязлітасны, неміласэрны.

   • Ж. чалавек.
   • Жорсткая расправа.

2. Вельмі моцны па сіле праяўлення, які пераўзыходзіць звычайную меру.

   • Жорсткая барацьба.
   • Жорсткія баі.

3. пераноснае значэнне: Строп, такі, які не дапускае выключэнняў.

   • Ж. рэжым.
   • Жорсткія ўмовы.

4. Пра ваду: насычаны солямі вапны, не мяккі.

|| назоўнік: жорсткасць.

жоўклы прыметнік

Пажаўцелы, жоўты.

• Ж. ліст.

жоўкнуць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рабіцца жоўтым, жаўцець.

• Жоўкнуць на асіне лісточкі.

|| закончанае трыванне: зжоўкнуць і пажоўкнуць.

жоўта прыстаўка

Першая частка складаных слоў са знач. жоўты (у 1 знач.), напр. жоўтавалосы, жоўтагаловы.

жоўты прыметнік

1. Які мае колер аднаго з сямі асноўных колераў спектра — сярэдняга паміж аранжавым і зялёным; колеру яечнага жаўгка.

   • Жоўтая фарба.
   • Жоўтая ліхаманка (вострая заразная хвароба, якая распаўсюджана ў трапічных краінах).

2. пераноснае значэнне: Згодніцкі, прадажны.

   • Жоўтая прэса.

3. Як састаўная частка некаторых батанічных, медыцынскіх, мінералагічных назваў.

   • Жоўтая лілія.

жоўць² назоўнік | жаночы род

1. Жоўта-зялёная горкая вадкасць, якую выдзяляе печань у кішэчнік.

2. пераноснае значэнне: Злосць, раздражненне.

   • У яе словах многа жоўці.

|| прыметнік: жоўцевы.

жраць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Прагна есці (пра жывёл; пра чалавека — грубае; размоўнае).

|| закончанае трыванне: сажраць.

жрэц назоўнік | мужчынскі род

1. У старажытных рэлігіях: свяшчэннаслужыцель, які вёў богаслужэнне і выконваў абрад ахвярапрынашэння.

2. пераноснае значэнне, чаго. Той, хто прысвяціў сябе служэнню чаму-н. (навуцы, мастацтву і пад.).

   • Жрацы мастацтва.

|| жаночы род: жрыца.

|| прыметнік: жрэцкі.

жрэцтва назоўнік | ніякі род

1. Заняткі, абавязкі жраца.

2. зборны назоўнік: Саслоўе жрацоў.

жуда назоўнік | жаночы род

Тое, што і жудасць.

жудасны прыметнік

1. Поўны пачуцця страху, чаго-н. непрыемнага, жахлівага.

   • Ж. сон.
   • Жудасныя думкі.

2. пераноснае значэнне: Надзвычай вялікі, вельмі моцны.

   • Жудасная эксплуатацня.

|| назоўнік: жудаснасць.

жудасць назоўнік | жаночы род

Трывожнае пачуццё страху, адчуванне бяды.

• Ж. напала на чалавека.

жужаль назоўнік | мужчынскі род | абласное

1. Шлак.

2. Гразевая або гнаявая жыжка.

жужальцы назоўнік

Вырасты, якія замяняюць заднія або пярэднія крылы ў некаторых насякомых.

жужань назоўнік | мужчынскі род

Драпежны начны жук (шкоднік азімых).

жук назоўнік | мужчынскі род

1. Насякомае з жорсткім надкрыллем.

   • Майскі ж.
   • Ж.-гнаявік.

2. пераноснае значэнне: Хітры пранырлівы чалавек (размоўнае).

|| памяншальная форма: жучок.

жульніцтва назоўнік | ніякі род

Занятак жуліка, ашуканства, махлярства.

|| прыметнік: жульніцкі.

жульнічаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Карыстацца жульніцкімі прыёмамі, махляваць, ашукваць.

• Ж. у гульні.

|| закончанае трыванне: зжульнічаць.

|| назоўнік: жульнічанне.

жулік назоўнік | ніякі род

Злодзей, які займаецца дробнымі кражамі, ашуканец.

|| зборны назоўнік: жуллё.

жулікаваты прыметнік

1. Схільны жульнічаць, махляваць.

   • Ж. чалавек.

2. Уласцівы жуліку, падазроны.

   • Ж. выгляд.

|| назоўнік: жулікаватасць.

жупан назоўнік | мужчынскі род

Даўнейшае верхняе мужчынскае адзенне з каляровага сукна.

|| прыметнік: жупанны.

жупел назоўнік | мужчынскі род

1. Гарачая смала, падрыхтаваная нібыта ў пекле для пакарання грэшнікаў (устарэлае).

2. пераноснае значэнне: Нешта страшнае, агіднае; пужала.

   • Быць жупелам для каго-н.

жур назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Негусты аўсяны кісель.