Усе словы

дзяннік назоўнік | мужчынскі род

Агароджаная частка двара (між хлявом і хатай), дзе знаходзіцца жывёла ўдзень і ў добрае надвор’е.

дзянніца назоўнік | жаночы род | паэтычнае

1. Ранішняя зара, заранка.

   • На ўсходзе занялася д.

2. Ранішняя зорка.

дзяншчык назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

Салдат у царскай арміі, прыстаўлены да афіцэра для яго асабістых паслуг.

|| прыметнік: дзяншчыцкі.

дзярж прыстаўка

Першая частка складаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову дзяржаўны, напр. дзяржапарат, дзяржбанк, дзяржгандаль, дзяржкрэдыт, дзяржустанова.

дзяржава назоўнік | жаночы род

Асноўная палітычная арганізацыя грамадства на чале з урадам і яго органамі, пры дапамозе якіх ажыццяўляецца кіраванне, абарона эканамічнай і сацыяльнай структуры, ахоўваецца існуючы лад шляхам падпарадкавання класава-антаганістычкых сіл; краіна з такой палітычнай арганізацыяй.

• Граніцы дзяржавы.
• Рабаўладальніцкая д.

|| прыметнік: дзяржаўны.

дзяржанне назоўнік | ніякі род

Ручка якога-н. прадмета (лапаты, малатка, нажа і пад.).

• Д. матыкі.
• Д. нажа.

дзяржаўнасць назоўнік | жаночы род

Дзяржаўны лад, арганізацыя дзяржавы.

дзяржаўны прыметнік

1. гл. дзяржава.

2. Здольны мысліць і дзейнічаць шырока і мудра, у маштабах усёй дзяржавы.

   • Д. розум.
   • Д. дзеяч.

дзяржстрах назоўнік | мужчынскі род

Скарачэнне: дзяржаўнае страхаванне.

|| прыметнік: дзяржстрахаўскі.

дзяржыморда назоўнік | мужчынскі род

Тупы выканаўца грубай улады [ідзе ад гогалеўскага паліцэйскага з камедыі «Рэвізор»].

|| прыметнік: дзяржымордаўскі.

дзяркач² назоўнік | мужчынскі род | абласное

Невялікая лугавая птушка з характэрньм скрыпучым крыкам; тое, што і драч.

дзярніна назоўнік | жаночы род

Тое, што і дзёран, а таксама кавалак дзёрну.

• Плугамі ўзнімалі дзярніну.
• Дзярнінай абкладваюць клумбы.

дзярністы прыметнік

Густа парослы карэннем травяністых раслін.

• Дзярністая глеба.

|| прыметнік: дзярністасць.

дзяруга назоўнік | жаночы род | размоўнае

Грубая тканіна; вопратка з такой тканіны.

|| памяншальная форма: дзяружка.

|| прыметнік: дзяружны.

дзясна назоўнік | жаночы род

Слізістая абалонка, якая пакрывае карані зубоў.

• Дзясны крываточаць.

|| прыметнік: дзясенны.

дзятва² назоўнік | жаночы род | размоўнае | зборны назоўнік

Маленькія дзеці.

• Чуўся смех дзятвы.

дзятляня (дзятлянё) назоўнік | ніякі род

Птушаня дзятла.

дзяцел назоўнік | мужчынскі род

Лясная птушка з моцнай дзюбай, якой яна здабывае ежу з шчылін дрэў і расколін кары.

• Хто б дзятла ведаў, каб не яго дзюба (з народнай творчасці).

|| прыметнік: дзятлаў.

дзяцеліна назоўнік | жаночы род

Дзікая канюшына.

• Адкасіць дзяцеліны карове.

дзяцюк назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Юнак, дарослы хлопец; яшчэ нежанаты малады чалавек.

• Стаяў плячысты д. з гармонікам.

дзяцінец² назоўнік | жаночы род

Дзіцячая хвароба, якая праяўляецца ў перыядычных прыпадках; радзімец.

дзяцінець дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Траціць нормальную разважлівасць, упадаць у дзяцінства (пра старых).

• Ён ужо дзяцінее зусім.

|| закончанае трыванне: здзяцінець.

дзяцінства назоўнік | ніякі род

1. Дзіцячая пара; дзіцячыя гады.

   • Шчаслівае д.
   • Яго д. прайшло ў вёсцы.

2. Па-дзіцячаму легкадумныя паводзіны, учынкі.

   • Яму не маглі дараваць гэтага д.

|| прыметнік: дзіцячы.

• Д. ўзрост.
• Дзіцячыя гады.

дзяціны прыметнік | размоўнае

1. Дзіцячы, уласцівы дзедям.

   • Д. крык.

2. Несур’ёзны, легкадумны.

   • Дзяціныя разважанні.
   • Дзяціныя выбрыкі.

дзяцініцца дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Паводзіць сябе па-дзіцячаму (аб дарослых).

• Дваццаць гадоў мае, а усё дзяцініцца.

дзячок назоўнік | мужчынскі род

Ніжэйшы царкоўны служыцель у праваслаўнай царкве; псаломшчык.

дзячыха прыметнік | размоўнае

Жонка дзячка.

дзяшоўка назоўнік | жаночы род | размоўнае

1. Невысокая цана на тавары.

   • Купіў па дзяшоўцы.

2. пераноснае значэнне: Нешта безгустоўнае, пазбаўленае каштоўнасці (пагардлівае).

   • Яго карціны — д.

|| прыметнік: дзяшовы.

дзяўбальны прыметнік

Прызначаны для дзяўбання.

• Д. станок.
• Д. інструмент.

дзяўбці дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Есці, хапаючы дзюбай зерне і пад. (пра птушак).

   • Галубы дзяўблі крупы.

2. Біць дзюбай.

   • Куры дзяўблі адна адну.

3. Паслядоўнымі частымі ўдарамі паглыбляць, рабіць адтуліну.

   • Д. мёрзлую зямлю ломам.
   • Д. долатам паз.

4. пераноснае значэнне: Бесперапынна паўтараць адно і тое ж (размоўнае).

   • Кожны дзень дзяўбу, каб жаніўся.
   • Што каму наўме, той тое дзяўбе (з народнай творчасці).

5. пераноснае значэнне: Папракаць, крытыкаваць (размоўнае).

   • Яго ўжо даўно дзяўбуць, а ён і вухам не вядзе.

Фразеалагізм:

• Дзяўбці сваё (размоўнае) — паўтараць сваё, не зважаць на іншых.

|| закончанае трыванне: прадзяўбці і выдзеўбці.

|| назоўнік: дзяўбанне.

дзяўбціся дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Мець звычку біцца (пра птушак; размоўнае).

   • Гэты певень дзяўбецца.

2. Дзяўбці адзін аднаго.

   • Два пеўні дзяўбуцца.

дзяўкаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Аб сабаках, лісах: адрывіста брахаць.

• Дыска дзяўкае на падарожніка.

|| аднакратны дзеяслоў: дзяўкнуць.

|| назоўнік: дзяўканне.

дзяўчо назоўнік | ніякі род | размоўнае

Дзіця або падлетак жаночага полу.

• За партай сядзела жвавае д.

дзяўчына назоўнік | жаночы род

1. Асоба жаночага полу ва ўзросце, пераходным ац малалецтва да юнацтва.

   • Юнакі і дзяўчаты.

2. Такая асоба, што дасягнула палавой спеласці, але яшчэ не ўступіла ў шлюб.

|| прыметнік: дзявочы.

дзяўчынка назоўнік | жаночы род

Дзіця жаночага полу.

дзёгаць назоўнік | мужчынскі род

Цёмны смалісты вадкі прадукт, які атрымліваецца шляхам сухой перагонкі дрэва, торфу або каменнага вугалю.

• Змазаць боты дзёгцем.

Лыжка дзёгцю ў бочцы мёду — пра што-н. малое, здольнае атруціць, сапсаваць вялікае.

|| прыметнік: дзягцярны і дзёгцевы.

дзённы прыметнік

1. гл. дзень.

2. Які вырабляецца на працягу аднаго дня, які атрымліваецца за адзін дзень.

   • Дзённая выпрацоўка.
   • Дзённая зарплата.

3. Пра навучальную ўстанову, якая вядзе вочнае навучанне з заняткамі ўдзень.

   • Дзённае аддзяленне інстытута.

дзённік назоўнік | мужчынскі род

1. гл. дзень.

2. Запісы аб штодзённых справах, бягучых падзеях, у якіх удзельнічаў ці быў іх сведкам сам аўтар.

   • Д. экспедыцыі.

3. Кніга або сшытак з такімі запісамі, а таксама вучнёўскі сшытак для запісу зададзеных урокаў і адзнак аб паспяховасці і паводзінах вучняў.

|| прыметнік: дзённікавы.

дзёран назоўнік | мужчынскі род

Густа зарослы травой, пераплецены карэннем раслін верхні слой глебы, а таксама выразаныя пласты з гэтага слоя, якімі ўмацоўваюць адхоны, абкладаюць клумбы і інш.

• Дбайнай садоўніцкай рукой абкладзены зялёным дзёрнам клумбы.

|| прыметнік: дзярновы.

дзёрзкі прыметнік

Непачцівы, грубы, нахабна-задзірлівы.

• Д. адказ.
• Дзёрзка (прыслоўе) паводзіць сябе.

|| назоўнік: дзёрзкасць.

дзёрты прыметнік

Здроблены на тарцы (пра бульбу).

• Аладкі з дзёртай бульбы.

дзёру размоўнае | выказнік

Тое, што і драла, наўцёкі.

• Яму што, схапіў ды д.

Даць (задаць) даёру (размоўнае) — пабегчы наўцёкі.

дзіва назоўнік | ніякі род | размоўнае

Тое, што выклікае здзіўленне, цуд.

• Што за д.?
• Вось гэта дык д.!

Фразеалагізмы:

• Дзіва дзіўнае (размоўнае) — вялікае дзіва.
• Дзіву давацца (размоўнае) — моцна здзіўляцца.
• На дзіва (размоўнае) — надта добра (удацца, выйсці, атрымацца).

дзівак назоўнік | мужчынскі род

Чалавек з незвычайнымі схільнасцямі, звычкамі, поглядамі; арыгінал.

• Вунь чаго натварыў гэты д.

|| жаночы род: дзівачка.

дзівакаваты прыметнік | размоўнае

Дзівацкі, з дзівацтвамі (пра чалавека).

• Д. дзед.

|| назоўнік: дзівакаватасць.

дзівасіл назоўнік | мужчынскі род

Травяністая шматгадовая расліна сямейства складанакветных з вялікім прадаўгаватым лісцем і жоўтымі кветкамі; корань дзівасілу выкарыстоўваецца ў медыцыне.

|| прыметнік: дзівасілавы.

дзівацкі прыметнік

Уласцівы дзіваку.

• Д. ўчынак.

|| назоўнік: дзівацтва.

дзівосны прыметнік

1. Незвычайны, казачна-дзіўны.

   • На вокнах дзівосныя ўзоры пакінуў мароз.

2. Цудоўны, непараўнальны па хараству.

   • Дрэвы стаялі ў сваім дзівосным жоўта-барвовым убранні.
   • Дзівосна (прыслоўе) гучала жалейка.

3. Вельмі добры, выдатнай якасці.

   • Ад дзівоснай стрэльбы вачэй не адарваць.

|| назоўнік: дзівоснасць.

дзівіцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Прыходзіць у здзіўленне.

   • Лесаруб дзівіўся з сына, як той карчуе пні.
   • Вераб’і і тыя дзівяцца з цябе.

2. Захапляцца. Ён дзівіўся чысцінёй вуліц і парадкам.

3. Зайздросна здзіўляцца.

   • Дзіўлюся вашай настойлівасці і ўмельству.

4. Любавацца, углядаючыся.

   • Кожную ночку на зорку дзіўлюся.

дзівіць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Выклікаць здзіўленне, рабіць моцнае ўражанне.

• Хірурга дзівіла цярплівасць раненаго.
• Яна прыгажосцю дзівіла.