Усе словы

дзюбацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Пра птушак: мець звычку дзюбаць каго-н.

   • Гусі дзюбаюцца.

2. Біць дзюбай адзін аднаго.

   • Пеўні дзюбаюцца на сметніку.

дзюбаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

1. Дзяўбаць (пра птушак).

2. Удараць чым-н. вострым або ўдарацца аб што-н., пакідаючы след.

   • Д. лапаю лёд.
   • Кулі дзюбаюць жалеза.

Дзюбаць носам (размоўнае) — драмаць, то апускаючы, то ўзнімаючы галаву.

|| аднакратны дзеяслоў: дзюбнуць і дзюбануць.

|| назоўнік: дзюбанне.

дзюбнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. гл. дзюбаць.

2. Выпіць спіртнога (размоўнае).

   • Добра дзюбнулі на вяселлі.

дзюдаіст назоўнік | мужчынскі род

Спартсмен, які займаецца дзюдо.

|| жаночы род: дзюдаістка.

|| прыметнік: дзюдаісцкі.

дзюдо назоўнік | ніякі род | нескланяльнае

Японская барацьба вольнага стылю.

дзюны назоўнік | жаночы род

Узбярэжныя пясчаныя наносы, якія перамяшчаюцца ветрам.

|| прыметнік: дзюнны.

дзюраль назоўнік | мужчынскі род

Тое ж, што і дзюралюміній.

|| прыметнік: дзюралевы.

дзюралюміній назоўнік | мужчынскі род

Лёгкі трывалы сплаў алюмінію з меддзю, магніем і іншымі элементамі.

|| прыметнік: дзюралюмініевы.

дзюрчаць дзеяслоў | размоўнае | незакончанае трыванне

Цурчаць, ствараць булькатлівыя гукі.

• Ручаёк дзюрчаў па каменьчыках.

дзюшэс назоўнік | мужчынскі род

Гатунак паўднёвых дэсертных груш з сакавітай салодкай мякаццю.

|| прыметнік: дзюшэсны.

дзябёлы прыметнік | размоўнае

1. Укормлены, сыты.

   • Д. мужчына.

2. Тоўсты, грубы (пра тканіну).

   • Дзябёлае сукно.

|| назоўнік: дзябёласць.

дзявацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае і незакончанае трыванне

1. Знікаць.

   • Кудысьці кнігі з паліцы дзяваюцца?

2. (прош. час). Знікнуць, прапасці невядома куды.

   • Куды дзяваўся мой партфель?

дзявоцкі прыметнік

Тое, што і дзявочы.

• Д. гонар.

дзявоцтва назоўнік | ніякі род

Стан да шлюбу, а таксама стан жанчыны, якая не ўступіла ў шлюбныя адносіны.

• У дзявоцтве Сяргеева.

дзявочнік назоўнік | мужчынскі род

У народным вясельным абрадзе: вечарынка з таварышамі ў хаце нявесты напярэдадні вянчання, а таксама наогул вечарынка, на якую збіраюцца дзяўчаты, жанчыны.

дзяга назоўнік | жаночы род

Рэмень, папруга паясная.

• Цэны прымусілі падцягнуць дзягі.

|| памяншальная форма: дзяжка.

|| прыметнік: дзяжачны і дзяжкавы.

|| прыметнік: дзяжны і дзягавы.

дзягцяр назоўнік | мужчынскі род

Той, хто гоніць або прадае дзёгаць.

• Д. заўсёды пракураны дымам і дзёгцем.

|| жаночы род: дзягцярка.

|| прыметнік: дзягцярскі.

дзягцярка назоўнік | жаночы род

1. гл. дзягцяр.

2. Пасудзіна для дзёгцю; мазніца.

дзягцярня назоўнік | жаночы род

Прадпрыемства, якое вырабляе дзёгаць.

• Пабудавалі новую дзягцярню.

дзягцярства назоўнік | ніякі род

Выганка дзёгцю.

• Займацца дзягцярствам.

дзягіль назоўнік | мужчынскі род

Высокая травяністая меданосная расліна сямейства парасонавых з зеленавата-белымі кветкамі; выкарыстоўваецца ў медыцыне.

|| прыметнік: дзягільны.

дзядзька назоўнік | мужчынскі род

1. Бацькаў або матчын брат.

   • У госці прыехаў д. Лявон.

2. Дарослы мужчына наогул, да якога звяртаюцца дзеці.

   • Скажыце, д., як прайсці ў Бадзінава?
   • І квіта, дзядзька Мікіта (размоўнае) — і ўсё тут.

|| ласкальная форма: дзядзечка.

дзядзькаванне назоўнік | ніякі род | гістарычнае

Звычай у беларускіх землях канца 16 — пач. 18 ст. — аддаваць дзяцей шляхты ў сялянскую сям’ю, каб выхаваць у іх станоўчыя фізічныя і духоўныя якасці простага народа: працавітасць, сілу, непатрабавальнасць да яды і адзення, любоў да зямлі і вернасць ёй.

дзядзькаў прыметнік

Які належыць дзядзьку.

• Дзядзькава хата.

дзядзя назоўнік | мужчынскі род

Дарослы мужчына (у мове дзяцей).

• Мама, у таго дзядзі смешны капялюш.

дзядзіна назоўнік | жаночы род

Дзядзькава жонка; цётка.

• Ухаце ўсе паважалі працавітую дзядзіну.

дзядзінец назоўнік | мужчынскі род | гістарычнае

1. Цэнтральная частка старажытнага горада, умацаваная валамі, а пазней мураванымі сценамі і драўлянымі вежамі.

2. Прасторны двор, агароджаны пляц (звычайна перад маёнткам, царквой; размоўнае).

дзядоўнік назоўнік | мужчынскі род

Зараснік пустазелля ў выглядзе калючых учэпістых пупышак.

дзяды² назоўнік | мужчынскі род

Пустазелле з калючым лісцем і ўчэпістымі пупышкамі.

• На штаны начаплялася дзядоў.

дзяжа назоўнік | жаночы род

Вялікая дзежка для заквашвання цеста на хлеб.

• Хлебная д.

дзяжурка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Памяшканне, пакой для дзяжурства.

дзяжурны прыметнік

1. Такі, які нясе дзяжурства.

   • Д. урач.
   • Д. магазін (які працуе пазней за іншыя магазіны).

2. Асоба, якая нясе дзяжурства.

   • Д. па кухні.

3. Загадзя падрыхтаваны, пастаянна ўжывальны.

   • Дзяжурная страва ў рэстаране.
   • Дзяжурныя цытаты.

дзяжурыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Выконваць па чарзе якія-н. абавязкі.

   • Д. па вокзале.

2. Доўга і неадлучна прысутнічаць пры кім-, чым-н.

   • Д. ля пасцелі хворага.

3. Вартаваць, пільнаваць.

   • Д. ля склада.

|| назоўнік: дзяжурства.

дзяк назоўнік | мужчынскі род

У праваслаўнай царкве: ніжэйшы служыцель, які не мае ступені свяшчэнства; псаломшчык.

|| прыметнік: дзякоўскі.

дзякаваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Выказваць падзяку каму-н. за што-н.

• Дзякую вам за добрую працу!

Шчыра дзякую — пачціва-ветлівае выказванне падзякі.

|| закончанае трыванне: падзякаваць.

дзяковіч назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Сын дзяка.

дзякоўна назоўнік | жаночы род | размоўнае

Дачка дзяка.

дзякуй

1. Ужыв. як выражэнне падзякі; дзякую.

   • Д. таварышам, што дапамаглі.
   • Д. за хлеб-соль.

2. дзякуй, нескланяльнае, н. Падзяка, удзячнасць.

   • Вялікі (вялікае) д.
   • Партнзанам — народное д.!

Фразеалагізмы:

• Дзякуй (дзякаваць) богу (размоўнае) — у сэнсе: добра, нядрэнна.
• Дзякуй за ласку (размоўнае іранічны сэнс) — ужыв. як выражэнне нязгоды з чым-н.
• За дзякуй (размоўнае) — бясплатна (рабіць што-н.).

дзякуючы прыназоўнік

З прычыны, з-за, з дапамогай.

• Паправіўся д. медыцыне.
• Выратаваўся д. выпадку.

дзяленне назоўнік | ніякі род

1. гл. дзяліць, -цца.

2. Матэматычнае дзеянне, шляхам якога пазнаецца, у колькі разоў адна велічыня большая за другую.

   • Д. лікаў.
   • Д. дробаў.

3. Спосаб размнажэння ў прасцейшых арганізмаў і клетак.

   • Д. клетак.

4. Адлегласць паміж дзвюма рыскамі на вымяральнай шкале.

   • Ртуць на тэрмометры паднялася на тры дзяленні.

дзялок назоўнік | мужчынскі род | неадабральнае

Чалавек, які лоўка вядзе свае справы, не грэбуючы ніякімі сродкамі для дасягнення мэты.

• Біржавыя дзялкі.
• Д. цёмных спраў.

дзяльба назоўнік | жаночы род

Падзел, размеркаванне.

• Д. здабычы.
• Д. маёмасці.

дзяляга назоўнік | мужчынскі род | размоўнае | неадабральнае

Чалавек, заклапочаны толькі такімі справамі, якія прыносяць найбліжэйшую асабістую выгаду.

дзялянка назоўнік | жаночы род

1. Участак зямлі, лесу, адведзены для апрацоўкі, пад высечку.

2. Участак зямлі пад лесам; дача.

3. Тое, што атрымана пры дзяльбе, частка, доля.

|| прыметнік: дзяляначны.

дзяляцтва назоўнік | ніякі род

Вузкі практыцызм, пры якім выпускаецца з-пад увагі грамадскі бок справы.

|| прыметнік: дзяляцкі.

дзялільны прыметнік

1. Які адносіцца да дзялення (у 2 знач.).

2. Прызначаны для нанясення дзяленняў на вымяральныя шкалы (спецыяльны тэрмін).

   • Д. цыркуль.
   • Дзялільная машына.

дзялімае назоўнік | ніякі род

Лік або велічыня, якая падвяргаецца дзяленню.

дзялімасць назоўнік | жаночы род

Уласцівасць цэлага ліку дзяліцца на другі цэлы лік без астачы.

• Адзнакі дзялімасці.

дзяліцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Валодаць здольнасцю дзяліцца на другі лік без астачы.

   • Дзесяць дзеліцца на пяць.

2. Падзяляцца на часці.

   • Вучні дзеляцца на групы.

3. Раздзяляць маёмасць з кім-н.

   • Дзяліліся сыны з бацькамі.

4. чым і з кім. Аддаваць каму-н. частку свайго чаго-н.

   • Д. апошнім кавалкам хлеба.

5. пераноснае значэнне, кім з чым. Узаемна абменьвацца чым-н.

   • Д. думкамі.
   • Д. вопытам.

|| закончанае трыванне: падзяліцца і раздзяліцца.

|| назоўнік: дзяленне і раздзяленне.

дзяліць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Падзяляць на часткі, размяркоўваць.

   • Д. маёмасць.
   • Д. на порцыі.
   • Д. вучняў на групы.

2. што на што. Рабіць арыфметычнае дзеянне.

   • Д. адзін лік на другі.

3. што з кім. Аддаваць каму-н. частку чаго-н. свайго для сумеснага карыстання: дзяліць з кім-н.

   • Таварышы дзялілі ўсё папалам.
   • Д. хлеб і соль.

4. пераноснае значэнне, што з кім. Перажываць што-н. разам з кім-н.

   • Д. з кім-н. радасць і гора.

|| закончанае трыванне: падзяліць і раздзяліць.

|| назоўнік: дзяленне.