Усе словы

дасье назоўнік | ніякі род | нескланяльнае

Збор дакументаў па якому-н. пытанню, справе, асобе, а таксама папка з такімі дакументамі.

• Завесці д. на каго-н.

дасюль прыслоўе | размоўнае

1. Да гэтага месца.

   • Прачытай д.

2. Да гэтага часу.

   • Ад яго д. няма адказу.

дасягальны прыметнік | кніжнае

Такі, якога можна дасягнуць.

• Дасягальная мэта.

|| назоўнік: дасягальнасць.

дасягнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Дайсці, даехаць да пэўнага месца.

   • Лодка дасягнула сярэдзіны рэчкі.

2. Дайсці да якога-н. узроўню ў сваім развіцці, праяўленні, у якіх-н. зменах.

   • Мароз дасягнуў 40.

3. Распаўсюджваючыся, дайсці да якога-н. месца, да чаго-н.

   • Чуткі дасягнулі вёскі.

4. Дажыць да якога-н. узросту.

   • Д. паўналецця.
   • Д глыбокай старасці.

5. Дамагчыся чаго-н., якой-н. мэты.

   • Д згоды.
   • Д поспехаў у навуцы.

|| незакончанае трыванне: дасягаць.

|| назоўнік: дасягненне.

дасяжны прыметнік

Тое, што і дасягальны.

|| назоўнік: дасяжнасць.

дасячы (дасекчы) дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць сячы, рассякаць што-н.

   • Д. дровы.

2. Секучы, дайсці да якой-н. мяжы.

   • Д. да сярэдзіны.

|| незакончанае трыванне: дасякаць.

|| назоўнік: дасяканне.

дата назоўнік | жаночы род

1. Каляндарны час якой-н. падзеі.

   • Гістарычныя даты.

2. Памета, якая паказвае час (год, месяц, лік) напісання чаго-н. (пісьма, артыкула, кнігі і пад.).

   • Пісьмо без даты.
   • Круглая д. (аб юбілеі, дні нараджэння, якія падлічваюцца толькі дзесяткамі).

датаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

1. Абазначыць (абазначаць) дату на чым-н.

   • Д. заяву ўчарашнім чыслом.

2. Устанавіць (-наўліваць) дату якога-н. факта.

   • Д. падзеі.
   • Д. з’яўленне пісьмовага помніка.

|| назоўнік: датаванне.

датацыя назоўнік | жаночы род

Дзяржаўная грашовая дапамога прадпрыемствам, установам і арганізацьмм для пакрыцця перарасходаў і іншых патрэб.

• Атрымаць датацыю.

|| прыметнік: датацыйны.

даткнуцца дзеяслоў | закончанае трыванне

Дакрануцца да чаго-н.

• Д. смычком да струн.

|| незакончанае трыванне: датыкацца.

датла прыслоўе

Поўнасцю, зусім, канчаткова.

• Хата згарэла д.
• Знішчыць д.

датуль прыслоўе | размоўнае

1. Да таго месца.

   • Дайшоў д., дзе дарога зварочвала ў лес.

2. Да таго часу.

   • Сядзеў у хаце д., пакуль не скончыўся дождж.

датчане назоўнік | мужчынскі род

Народ, які складае асноўнае насельніцтва Даніі.

|| жаночы род: датчанка.

|| прыметнік: дацкі.

датчык назоўнік | мужчынскі род

Устройства, якое непасрэдна прымае і перадае спецыяльным прыборам даныя аб дзейнасці механізма, жывога арганізма або якіх-н. з’яў.

• Цеплавыя датчыкі.

датычная назоўнік | жаночы род

У матэматыцы: прамая лінія, што мае агульны пункт з крывой, але не перасякае яе ў блізкім месцы ад гэтага пункта.

• Правесці датычную да акружнасці.

датычны прыметнік

Прыналежны да чаго-н., які мае пэўнае дачыненне да нейкай справы.

• Д. да музыкі чалавек.
• Асобы, датычныя да злачынства.

|| назоўнік: датычнасць.

датычыцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

Мець дачыненне да каго-, чаго-н.

• Справа датычылася прысутных.
• Гэта вас не датычыцца.

датэрміновы прыметнік

Які выконваецца раней устаноўленага тэрміну.

• Датэрміновае заканчэнне будоўлі.
• Датэрмінова (прыслоўе) здаць экзамены.

даугавечны прыметнік

1. Здольны жыць доўгі час.

   • Гэта была сям’я даўгавечных.
   • Дуб — даўгавечнае дрэва.

2. Разлічаны на доўгі час існавання, моцны.

   • Надзейны і д. самазвал.

|| назоўнік: даўгавечнасць.

дафеадальны прыметнік

Які адносіцца да эпохі, што папярэднічала феадалізму.

• Д. перыяд гісторыі.

дах назоўнік | мужчынскі род

Верхняя частка будынка, якая засцерагае яго ад дажджу, снегу.

• Чарапічны д.

Пад адным дахам (размоўнае) — у адным доме з кім-н.

|| прыметнік: дахавы. Дахавае жалеза.

даха назоўнік | жаночы род

Шуба з футравым мехам і падкладкай.

• Мядзведжая д.

дахаты прыслоўе

Дадому, да сваёй сям’і; у родныя мясціны.

• Ісці д.
• На канікулы ехаць д.

дахаўшчык назоўнік | мужчынскі род

Рабочы, спецыяліст, які крые дах.

• Д. крые дах.

|| прыметнік: дахаўшчыцкі.

даход назоўнік | мужчынскі род

Грошы ці матэрыяльныя каштоўнасці, якія атрымліваюцца ад прадпрыемства або ад якога-н. роду дзейнасці.

• Мільённыя даходы калгасаў.
• Нацыянальны д.
• Непрацоўныя даходы.

|| прыметнік: даходны.

• Даходная частка бюджэту.

даходлівы прыметнік

Даступны для разумення.

• Даклад чытаўся даходлівай мовай.

|| назоўнік: даходлівасць.

даходны прыметнік

1. гл. даход.

2. Прыбытковы, які прыносіць даход.

   • Даходнае прадпрыемства.

|| назоўнік: даходнасць.

дацца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Дазволіць што-н. з сабой зрабіць; паддацца.

   • Сяргееў конь наравісты: не даецца.

2. Быць засвоеным.

   • Матэматыка яму далася лёгка.

3. Стукнуцца чым-н. аб што-н. (размоўнае).

   • Моцна даўся галавой аб вушак.

4. Стаць прадметам увагі (размоўнае).

   • Даўся табе гэты пустаслоў.

Фразеалагізмы:

• Дацца ў знаю (размоўнае) — запомніцца.
• Дзіву дацца — здзівіцца.
• Не дацца ў крыўду — сумець пастаяць за сябе.

|| незакончанае трыванне: давацца.

даць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. каго-што кому. Уручыць, перадаць з рук у рукі непасрэдна.

   • Д. кнігу.
   • Д. грошы на дорогу.
   • Д. свой адрас.
   • Колькі дасі за боты? (пераноснае значэнне: заплаціш).

2. што або з інфінітывам: кому. Тое, што і прадаставіць.

   • Д. кватэру.
   • Д. работу.
   • Д. дарогу.
   • Д. магчымасць што-н. зрабіць.

3. Атрымаць як вынік чаго-н.

   • Зямля дала богаты ўраджай.

4. што кому і без дапаўнення. Устроіць для каго-н. якое-н. грамадскае мерапрыемства.

   • Д. абед.
   • Д. канцэрт у гонар госця.

5. што каму-чаму. Вызначыць узрост.

   • На выгляд яму не дасі і сарака год.

6. У спалучэнні з назоўнікам выявіць якое-н. дзеянне, стан.

   • Д. згоду.
   • Д. асечку.
   • Д. званок.
   • Д. асадак.

7. Падвергнуць чаму-н.

   • Д. спагнанне.
   • Спірыду за хуліганства далі год.

8. Нанесці ўдар (размоўнае).

   • Д. поўху.
   • Д. у зубы.

9. Даручыць, вызначыць.

   • Д. заданне.

10. дав, часціца Пры дзеяслове 1 ас. буд. часу абазначае спробу зрабіць што-н. або подступ да дзеяння (размоўнае).

    • Дай, думаю, сяду, адпачну.

Фразеалагізмы:

• Без дай прычыны — беспадстаўна.
• Даць зразумець — намякнуўшы, даць магчымасць здагадацца.
• Дай бог ногі (размоўнае) — пра жаданне хутчэй уцячы адкуль-н.
• Дай бог чутае бачыць (размоўнае) — пажаданне здзейсніць абяцанне.
• Даць аб сабе знаць — прыслаць аб сабе вестку; абазвацца.
• Даць волю рукам — біць каго-н.
• Даць галаву на адсячэнне — паручыцца сваім жыццём.
• Даць пачатак — з’явіцца крыніцай чаго-н.
• Даць слова — прадаставіць магчымасць выступіць на сходзе.
• Не даць (сябе) у крыўду — сумець пастаяць за сябе.
• Не даць ходу — затрымаць што-н.
• Даць пудла (размоўнае) — прамахнуцца ў якой-н. справе.
• Даць кругу (размоўнае) — прайсці ці праехаць лішнюю адлегласць, рухаючыся не нацянькі.
• Даць бярозавай кашы (размоўнае) — адсцябаць за які-н. учынак.
• Даць па шапцы (размоўнае) — выгнаць, зняць з работы.
• Даць дыхту (размоўнае) — даць наганяй.
• Даць пытлю (размоўнае) — адлупцаваць каго-н.
• Даць здачы — адказаць каму-н. тым жа.
• Даць цягу (размоўнае) — уцячы.
• Даць драла (дзёру, драпака, лататы) (размоўнае) — пусціцца наўцёкі.
• Даць дразда (размоўнае) — вызначыцца ў працы, танцах, гульні.
• Сам не гам і другому не дам (прымаўка) — не карыстаецца сам чым-н. і іншым не дазваляе.
• Даць праборку (размоўнае) — адчытаць каго-н.
• Даць па руках — пакараць; рашуча папярэдзіць.
• Даць дулю (размоўнае) — нічога не даць.
• Даць гасла (размоўнае) — паведаміць, даць знаць.
• Даць у лапу (размоўнае) — падкупіць каго-н. хабарам.
• Даць фору (размоўнае) — адчуваючы сябе мацнейшым у якой-н. гульні, даць наперад праціўніку якую-н. перавагу (у шахматах — фігуру).
• Даць дуба (размоўнае) — памерці.

|| незакончанае трыванне: даваць.

|| назоўнік: дача.

• Дача паказанняў.

дацэнт назоўнік | мужчынскі род

Вучонае званне выкладчыка вышэйшай навучальнай установы, якое папярэднічае прафесару, а таксама асоба, якая мае гэта званне.

|| прыметнік: дацэнцкі.

дацэнтравы прыметнік | спецыяльны тэрмін

Які накіроўваецца ў руху ад перыферыі да цэнтра.

• Дацэнтравая сіла.

дацэнтура назоўнік | жаночы род

1. Званне, пасада дацэнта.

   • Атрымаць дацэнтуру.

2. зборны назоўнік: Дацэнты.

   • Прысутнічала ўся д.

дацягнуцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Выцягваючыся, дастаць што-н.

   • Д. да столі.

2. Цягнучыся ўздоўж, дасягнуць якой-н. мяжы.

   • Чарга дацягнулася да дзвярэй.

3. Марудна праходзячы, дасягнуць якога-н. тэрміну.

   • Час дацягнуўся да восені.

4. З цяжкасцю дайсці да якога-н. месца (размоўнае).

   • Стары ледзь дацягнуўся да ложка.

|| незакончанае трыванне: дацягвацца.

дацягнуць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Працягнуць да якой-н. мяжы.

   • Д. руку да паліцы.
   • Д. провад да вёскі.
   • Д. песню да канца.

2. каго-што да чаго. Цягнучы, даставіць куды-н., да чаго-н.

   • Д. бервяно да берага.

3. З цяжкасцю даставіць да чаго-н. (самалёт, машыну); з цяжкасцю дабрацца да якога-н. месца (размоўнае).

   • Самалёт ледзь дацягнуў да аэродрома.

4. што да чаго. Прамарудзіць з якой-н. справай (размоўнае).

   • Д. здачу залікаў да восені.

5. Пражыць у якім-н. стане да пэўнага часу (размоўнае).

   • Хворы дацягнуў да вясны.

6. да чаго. Пражыць на свае сродкі так, каб іх хапіла да пэўнага тэрміну.

   • Д. да зарплаты.

|| незакончанае трыванне: дацягваць.

дацямна прыслоўе

Да таго часу, калі сцямнее.

• Дзеці гулялі д.

дача³ назоўнік | жаночы род | спецыяльны тэрмін

Участак зямлі пад лесам, лясная дзялянка.

• Лясныя дачы.

дачакацца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Праіснаваць, прабыць да з’яўлення чаканага.

   • Д. перамогі.
   • Д. поезда.

2. чаго і без дапаўнення. Сваімі паводзінамі давесці сябе да чаго-н. непрыемнага.

   • 3 гэтымі махінацыямі ён дачакаецца непрыемнасцей.
   • Ты ў мяне дачакаешся! (пагроза).

дачарна прыслоўе

Да чарнаты.

• За лета загарэў д.

дачасны прыметнік

Які адбыўся раней тэрміну.

• Дачаснае выступленне.
• Дачасна (прыслоўе) абарвалася жыццё.

|| назоўнік: дачаснасць.

дачаўладальнік назоўнік | мужчынскі род | афіцыйнае

Уласнік, гаспадар дачы.

|| жаночы род: дачаўладальніца.

|| прыметнік: дачаўладальніцкі.

дачка назоўнік | жаночы род

1. Асоба жаночага полу ў адносінах да сваіх бацькоў.

2. чаго. Жанчына як носьбіт лепшых рыс свайго народа, грамадства, краіны (высокае).

   • Вера Харужая — слаўная д. беларускага народа.

|| памяншальна-ласкальная форма: дачушка і дочухна.

|| прыметнік: даччын і даччыны.

• Даччына сукенка.

дачнік назоўнік | мужчынскі род

Той, хто жыве, адпачывае летам на дачы .

• Летам тут сем’ямі жывуць дачнікі.

|| жаночы род: дачніца.

дачуцца дзеяслоў | закончанае трыванне

Даведацца з чутак, якія дайшлі.

• Пра пажар ён дачуўся ўчора.
• Аб узнагародзе старшыня дачуўся толькі сёння.

|| незакончанае трыванне: дачувацца.

даччыны прыметнік

1. гл. дачка.

2. Які ўтварыўся ў выніку аддзялення ад чаго-н. (спецыяльны тэрмін).

   • Даччыная фірма.

дачыненне назоўнік | ніякі род

Сувязь з кім-, чым-н.; адносіны да каго-, чаго-н.

• Мець д. да справы.

дачырвана прыслоўе

Да чырвонага колеру.

• Жалеза распалілася д.

дачыста прыслоўе

1. Да чысціні.

   • Вымыць д.

2. пераноснае значэнне: Падчыстую, нічога не пакідаючы (размоўнае).

   • З’елі ўсё д.
   • Абакралі д.

дачытаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць чытанне чаго-н.

   • Д. раман.

2. Прачытаць да якога-н. месца.

   • Д. кнігу да другого раздзела.

|| незакончанае трыванне: дачытваць.

дашак назоўнік | мужчынскі род | абласное

Стрэшка над студняй.

• Адрамантаваць д.

|| прыметнік: дашкавы.

дашкольны прыметнік

Які адносіцца да ўзросту, што папярэднічае паступленню дзіцяці ў школу.

• Дашкольнае выхаванне.
• Дашкольная ўстанова.