Усе словы

дарчы прыметнік

Дарчая грамата (пет.) — тое, што і дароўная грамата (гл. дароўны).

дарыльшчык назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін | кніжнае

Той, хто дорыць што-н., робіць дарэнне.

• Музейныя набыткі ад дарыльшчыкаў.

|| жаночы род: дарыльшчыца.

дарысаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць рысаваць што-н.

   • Д. партрэт.

2. пераноснае значэнне: Закончыць стварэнне вобразаў каго-, чаго-н.

   • Д. вобраз дзеда Талаша.

|| незакончанае трыванне: дарысоўваць.

|| назоўнік: дарысоўка.

дарыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. каму-чаму каго-што. Даваць у якасці падарунка, аддаваць бязвыплатна, дармова.

   • Д. кветкі.

2. пераноснае значэнне, каго (што) чым. Узнагароджваць.

   • Д. сваёй увагай.

|| закончанае трыванне: падарыць.

дарэвалюцыйны прыметнік

1. Той, што быў да рэвалюцыі.

   • Д. перыяд.

2. Тое, што і дакастрычніцкі.

дарэктар назоўнік | мужчынскі род | размоўнае | устарэлае

У дарэвалюцыйнай беларускай вёсцы — хатні настаўнік.

|| прыметнік: дарэктарскі.

дарэмны прыметнік

1. Які не прыносіць жаданых вынікаў.

   • Дарэмныя спробы.
   • Дарэмныя надзеі.

2. Беспадстаўны, беспрычынны.

   • Дарэмная трывога.

3. Атрыманы дарма, бясплатны.

   • Д. хлеб.

|| назоўнік: дарэмнасць.

дарэмшчына назоўнік | жаночы род | размоўнае

1. Тое, што дастаецца дарма, бясплатна.

   • Сквапны на дарэмшчыну.

2. Беспадстаўнае, фальшывае абвінавачанне; нагавор.

   • Такую ўзвялі на яго дарэмшчыну.

дарэчны прыметнік

Зроблены дарэчы, адпаведны абставінам.

• Дарэчнае пытанне.

|| назоўнік: дарэчнасць.

дарэчы прыслоўе

1. У час, у падыходзячы момант.

   • Грошы прыйшлі д.

2. пабочн. сл. У дадатак да сказанага, у сувязі са сказаным.

   • Д., яго здольнасцей мы яшчэ не ведаем.

дарэшты прыслоўе

Зусім, поўнасцю, падчыстую.

• Аддаў усё д.

дасавецкі прыметнік

Які адносіцца да часу, што папярэднічаў устанаўленню савецкай улады.

• Д. перыяд развіцця літаратуры.

дасведчаны прыметнік

1. Шырока адукаваны, эрудзіраваны.

   • Д. інжынер.

2. Вопытны ў чым-н., навучаны чым-н.

   • Д. ў палітыцы.

|| назоўнік: дасведчанасць.

дасеўкі назоўнік

Заканчэнне сяўбы.

• Спраўляць д.

даскакаць дзеяслоў | закончанае трыванне

Скачучы, дасягнуць якога-н. месца.

• На адной пазе даскакаў да дзвярэй.

|| незакончанае трыванне: даскакваць.

дасканалы прыметнік

1. Непараўнальны па грунтоўнасці, майстэрству выканання.

   • Дасканалае даследаванне.

2. Дэталёвы, падрабязны разгляд чаго-н.

   • Д. аналіз фактаў.
   • Дасканала (прыслоўе) разгледзець.

|| назоўнік: дасканаласць.

даскочыць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скочыўшы, дасягнуць якога-н. месца.

2. Дамагчыся свайго.

   • Ён усюды даскочыць (размоўнае).

даслаць² дзеяслоў | закончанае трыванне

Пакрываючы паверхню, скончыць рассцілку чаго-н.

• Д. лён.

|| незакончанае трыванне: дасцілаць.

даследаванне назоўнік | ніякі род

1. гл. даследаваць.

2. Навуковая праца.

   • Д. па гісторыі беларускага народа.

даследаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

1. Падвергнуць (падвяргаць) навуковаму вывучэнню.

   • Д. законы прнроды.
   • Д. састаў рэчыва.

2. зак. і незак., каго-што. Абследаваць, агледзець (-лядаць) для высвятлення, устанаўлення чаго-н.

   • Д. хворага.
   • Д. мясцовасць.

3. зак., што. Скончыць следства.

   • Д. крымінальную справу.

|| назоўнік: даследаванне.

даследнік назоўнік | мужчынскі род

Той, хто праводзіць дослед.

• Гэта быў заўзяты і мудры д.

|| жаночы род: даследніца.

|| прыметнік: даследніцкі.

даследчы прыметнік

Які адносіцца да навуковага даследавання.

• Д. інстытут.
• Даследчая праца.

даследчык назоўнік | мужчынскі род

Той, хто займаецца навуковымі даследаваннямі.

|| жаночы род: даследчыца.

|| прыметнік: даследчыцкі.

даслоўны прыметнік

Зусім дакладны, слова ў слова перададзены.

• Д. пераклад.
• Даслоўна (прыслоўе) перадаць размову.

|| назоўнік: даслоўнасць.

даслужыцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Служачы, дасягнуць чаго-н.

   • Д. да чыну капітана.

2. Атрымаць наганяй за свае паводзіны (размоўнае іранічны сэнс).

   • Ну што, даслужыўся?

|| незакончанае трыванне: даслужвацца.

даслухацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Даведацца пра што-н. ад людзей.

• Даслухаўся я, што хутка робаты будуць выконваць цяжкую працу.

даслухаць дзеяслоў | закончанае трыванне

Выслухаць да канца; праслухаць да якога-н. месца.

• Д. прамову.
• Так і не даслухаў лектара.

|| незакончанае трыванне: даслухваць.

даспадобы прыслоўе

Падабаецца, падыходзіць да густу.

• Яму ўсё тут д.

даспаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Праспаць да якога-н. часу.

   • Д. да абеду.

2. (часта з адмоўем «ж»). Праспаць да канца чаго-н. (размоўнае).

   • Колькі начэй не даспаў.

|| незакончанае трыванне: дасыпаць.

даспелы прыметнік

Які добра выспеў.

• Д. авёс чакаў сярпа.

даспехі назоўнік | мужчынскі род

1. Воінская амуніцыя старых часоў.

   • Рыцарскія д.

2. пераноснае значэнне: Наогул які-н. рыштунак (размоўнае жартаўлівае).

   • Паляўнічыя д.

даспець дзеяслоў | закончанае трыванне

Стаць зусім спелым.

• Антонаўкі даспелі.

|| незакончанае трыванне: даспяваць.

даспяліць дзеяслоў | закончанае трыванне

Давесці да спелага стану.

• Д. памідоры.

|| незакончанае трыванне: даспельваць.

|| назоўнік: даспельванне.

даставіць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Правесці або прывезці да месца прызначэння.

   • Д. пасылку ў тэрмін.
   • Д. тавар у магазін.

2. Забяспечыць.

   • Д. усё неабходнае.

|| незакончанае трыванне: дастаўляць.

|| назоўнік: дастаўка і дастаўленне.

дастасавальны прыметнік

Такі, які можна дастасаваць.

• Лёгка д. способ.

|| назоўнік: дастасавальнасць.

дастасавацца дзеяслоў | закончанае трыванне

Прымяніцца, прыйсці ў адпаведнасць з чым-н.

• Д. да навакольнага асяроддзя.

|| незакончанае трыванне: дастасоўвацца.

|| назоўнік: дастасаванне.

дастасаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

Ажыццявіць на справе.

• Д. тэорыю да практыкі.

|| незакончанае трыванне: дастасоўваць.

|| назоўнік: дастасаванне.

дастатак назоўнік | мужчынскі род

1. Заможнасць, поўная матэрыяльная забяспечанасць.

   • Жыць у дастатку.

2. звычайна (дастаткі, -аў). Матэрыяльныя сродкі, набыткі.

   • Дастаткаў вам у хату!

дастатковы прыметнік

1. Такі, якога хапае для чаго-н., які задавальняе пэўныя патрэбы.

   • Дастатковая колькасць сыравіны.
   • Дастаткова (прыслоўе) падрыхтаваны.

2. дастаткова, у знач. выказніка, каго-чаго або з інфінітывам: Пра тое, што праяўляецца ў неабходнай меры, маецца ў патрэбнай колькасці.

   • Сродкаў дастаткова.
   • Дастаткова сказаць адно слова, каб ён паслухаў.

3. У патрэбнай ступені абгрунтаваны.

   • Дастатковыя падставы.

|| назоўнік: дастатковасць.

дастацца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Выпасці на чыю-н. долю.

   • Хата дасталася яму пасля бацькі.

2. Атрымаць якое-н. спагнанне, трапіць у непрыемнасць.

   • Ну і дасталося ж яму сёння (размоўнае).
   • Дастацца на арэхі (размоўнае) — атрымаць наганяй.

|| незакончанае трыванне: даставацца.

дастаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Узяць што-н. такое, што знаходзіцца на адлегласці, унутры чаго-н. або выцаліць што-н. адкуль-н.

   • Д. талерку з паліцы.
   • Д. кнігу з партфеля.
   • Д. асколак з раны.

2. да каго-чаго, што або чаго. Дацягнуўшыся, дакрануцца да чаго-н. аддаленага або высокага ці глыбокага.

   • Д. рукой да бэлькі.
   • Д. дно ў рацэ.

3. Раздабыць што-н. (размоўнае).

   • Д. білет у тэатр.

4. што і чаго. Нажыць што-н. непрыемнае (часцей пра здароўе; размоўнае).

   • Д. запаленне лёгкіх.

5. чаго. Быць пакараным або пабітым (размоўнае).

   • Д. год турмы.

Фразеалагізмы:

• Дастаць з-пад зямлі (размоўнае) — любым спосабам адшукаць.
• Зімой лёду не дастанеш у каго (размоўнае) — пра вельмі скупога чалавека.
• Крукам носа не дастанеш каму (размоўнае) — не падступішся да яго.
• Дастаць па шапцы (размоўнае) — атрымаць спагнанне, пакаранне.

|| незакончанае трыванне: даставаць.

дастача назоўнік | жаночы род

Поўная матэрыяльная забяспечанасць.

• Жыць у дастачы.

дастаўшчык назоўнік | мужчынскі род

Работнік, які. дастаўляе што-н.

• Д. тэлеграм.

|| жаночы род: дастаўшчыца.

дастойны прыметнік

1. Які заслугоўвае што-н., варты чаго-н.

   • Д. пахвалы.
   • Д. ганьбавання.

2. Справядлівы, заслужаны.

   • Дастойная ўзнагарода.
   • Дастойная сустрэча.

3. Паважаны, шаноўны.

   • Д. чалавек.

|| назоўнік: дастойнасць.

дастукацца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Стукаючы, дабіцца адказу.

   • Ледзь дастукаўся ў хату.

2. Наклікаць на сяба непрыемнасці (размоўнае).

   • Дастукаўся, што аштрафавалі.

3. чаго. Старанна дамагаючыся, дабіцца свайго (размоўнае).

   • Д. кватэры.

даступны прыметнік

1. Такі, да якога можна прайсці або праехаць.

   • Дагер размясціўся ў даступным месцы.

2. Такі, які падыходзіць для ўсіх або многіх.

   • Даступныя цэны.

3. Адкрыты для зроку.

   • Д. для назірання.

4. Лёгкі для разумення.

   • Даступная форма выкладання думак.

5. Уважлівы да іншых, не ганарысты.

   • Гэта быў д. чалавек.

|| назоўнік: даступнасць.

даступіцца дзеяслоў | закончанае трыванне

1. да каго-чаго. Падысці, прыблізіцца (размоўнае).

   • Да бадлівай коровы не даступішся.

2. (звычайна з адмоўем «не»), пераноснае значэнне, да каго. Звярнуцца да каго-н. з просьбай, заявай.

   • Начальнік ганарысты, да яго не даступішся.

|| незакончанае трыванне: даступацца.

дасуха (досуха) прыслоўе

Да поўнай сухасці.

• Выцерці пасуду д.

дасціпны прыметнік

1. Які вызначаецца вострым розумам, незвычайным уменнем ярка (смешна або з’едліва) выказаць думку.

   • Д. чалавек.
   • Д. фельетон.

2. Удалы, арыгінальны па свайму зместу, вырашэнню.

   • Д. праект.
   • Дасціпнае рашэнне.

|| назоўнік: дасціпнасць.

дасыпаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Дабавіць да поўнага.

   • Д. мяшок даверху.

2. чаго. Дабавіць крыху чаго-н.

   • Д. солі ў страву.

|| незакончанае трыванне: дасыпаць.

|| назоўнік: дасыпка і дасыпанне.