Усе словы

жыллё назоўнік | ніякі род

1. Населенае месца; месца, дзе жывуць людзі.

   • Недалёка ад жылля.

2. Памяшканне (дом, хата, пакой і інш.), у якім хто-н. жыве.

   • Атрымаць ж.
   • Будаваць ж.

|| прыметнік: жыллёвы.

• Жыллёвыя ўмовы.

жылплошча назоўнік | жаночы род

Жылая плошча, памяшканне для жылля.

• Рост жылплошчы ў пасёлку.

жылы прыметнік

1. Прызначаны для жылля.

   • Жылыя будынкі.
   • Будаўніцтва жылых дамоў.

2. Заняты пад жыллё.

   • Жылое памяшканне.

жылісты прыметнік

1. З выгнутымі жыламі, вялікай колькасцю сухажылля.

   • Жылістае мяса.

2. Мускулісты, сухарлявы (пра чалавека, часткі яго цела).

   • Жылістыя рукі.

3. Дужы, вынослівы (размоўнае).

|| назоўнік: жылістасць.

жым назоўнік | мужчынскі род

У цяжкай атлетыцы: падняцце штангі на грудзі, а потым над галавой да поўнага выпрамлення рук.

жыраваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Карміцца, нагульваць тлушч (пра звяроў, птушак, рыбу).

2. Разрастацца ў ствол замест плоданашэння (пра расліны).

|| назоўнік: жыраванне, жыроўка і жыр.

жырандоль назоўнік | жаночы род

1. Фігурны падсвечнік для некалькіх свечак.

2. Фантан з некалькімі струменямі.

жырафа назоўнік | жаночы род

Афрыканская жвачная жывёліна з вельмі доўгай шыяй і доўгімі нагамі.

|| прыметнік: жырафавы.

жыроўка назоўнік | жаночы род | размоўнае

Дакумент, па якім робіцца аплата, разлік за карыстанне чым-н.

|| прыметнік: жыровачны.

жыта назоўнік | ніякі род

1. Аднагадовая расліна сямейства злакавых, зерне якой ідзе на выпечку хлеба.

   • Ж. красуе.

2. Зерне гэтай расліны.

   • Ссыпаць ж. ў мяшкі.

|| памяншальная форма: жытцо.

|| прыметнік: жытні і жытнёвы.

жытняк назоўнік | мужчынскі род

Шматгадовая кармавая травяністая расліна сямейства злакавых.

• Ж. разросся на палетках.

|| прыметнік: жытняковы.

жытніца назоўнік | жаночы род

Багатая хлебародная вобласць краіны, якая забяспечвае хлебам іншыя мясцовасці.

жытнішча назоўнік | ніякі род

1. Поле, з якога сабралі жыта або на якім папярэдняй культурай было жыта.

2. Іржышча на жытнім полі.

   • Зямля шчацінілася леташнім жытнішчам.

жыхар назоўнік | мужчынскі род

1. Той, хто жыве дзе-н., насельнік.

   • Жыхары Беларусі.

2. Той, хто жыве ў памяшканні, жылец.

   • Ж. з пятой кватэры.

|| жаночы род: жыхарка.

|| прыметнік: жыхарскі.

жыхарства назоўнік | ніякі род

1. Пражыванне ў якім-н. месцы.

   • Месца пастояннага жыхарства.

2. зборны назоўнік: Жыхары, насельніцтва.

   • Ж. нашай вёскі.

жыцца дзеяслоў | размоўнае | безасабовая форма | незакончанае трыванне

1. з прыслоўе Пра наяўнасць тых або іншых умоў жыцця.

   • Добра яму жывецца.

2. з адмоўем. Няма жадання або не падабаецца дзе-н. жыць.

   • Не жывецца мне без сына.
   • Не жывецца бацьку ў новай хаце.

жыцце прыстаўка

Першая частка складаных слоў са знач.:

1. які мае адносіны да жыцця (у 1 знач.), напр. жыццепадобны;
2. які мае адносіны да жыцця (у 2 знач.), да існавання, напр. жыцценебяспечны, жыццеўстойлівасць, жыццеўстойлівы;
3. які мае адносіны да жыцця (у 3 знач.), да жыццёвага шляху, напр. жыццеадлюстраванне;
4. які мае адносіны да жыцця (у 4 знач.), напр. жыццесцвярджальны;
5. які мае адносіны да жыцця (у 5 знач.), да рэчаіснасці, напр. жыццеразуменне, жыццеўладкаванне.

жыццеадчуванне назоўнік | ніякі род

Успрыманне жыцця, навакольнай рэчаіснасці.

• Радаснае ж.

жыццезабеспячэнне назоўнік | ніякі род | спецыяльны тэрмін

Забеспячэнне захавання і нармальнага праходжання жыцця.

• Ж. ў экстрэмальных умовах.
• Сістэма жыццезабеспячэння.

жыццеразуменне назоўнік | ніякі род

Погляды, якія вызначаюць адносіны да жыцця, да ўсяго навакольнага.

жыццесцвярджальны прыметнік

Прасякнуты бадзёрасцю, аптымістычнымі адносінамі да жыцця.

• Жыццесцвярджальнае мастацтва.

|| назоўнік: жыццесцвярджальнасць.

жыцця прыстаўка

Першая частка складаных слоў; ужыв. замест «жыцце…», калі націск у другой частцы слова падае на першы склад, напр. жыццядзейны, жыццяздольны, жыццялюб, жыццялюбства, жыццярадасны.

жыццядзейны прыметнік

1. Здольны выконваць жыццёвыя функцыі.

   • Ж. орган.

2. пераноснае значэнне: Дзейны, энергічны.

   • Ж. разум.

|| назоўнік: жыццядзейнасць.

жыццяздольны прыметнік

Здольны існаваць і развівацца, падтрымліваць і захоўваць жыццё.

• Ж. арганізм.
• Ж калектыў.

|| назоўнік: жыццяздольнасць.

жыццялюб назоўнік | мужчынскі род

Той, хто любіць жыццё.

• Гэта быў сапраўдны ж.

жыццяпіс назоўнік | мужчынскі род

Апісанне чыйго-н. жыцця, біяірафія.

• Кароткі ж.

жыццярадасны прыметнік

Які радуецца жыццю, не ведае тугі.

• Ж. чалавек.
• Жыццярадасная натура.

|| назоўнік: жыццярадаснасць.

жыццё назоўнік | ніякі род

1. Сукупнасць з’яў, якія адбываюцца ў арганізмах, асобая форма існавання і руху матэрыі, якая ўзнікла на пэўным этапе яе развіцця.

   • Узнікненне жыцця на Зямлі.
   • Ж. раслін.
   • Законы жыцця.

2. Фізіялагічнае існаванне чалавека, раслін, усяго жывога.

   • Чалавек нараджаецца для жыцця (прыказка).
   • Даць каму-н. ж. (нарадзіць каго-н.; высокае).
   • Дараваць ж. (памілаваць).
   • Кончыць ж. (памерці).
   • Паміж жыццём і смерцю (знаходзіцца ў вельмі небяспечным стане).
   • Пытанне жыцця або смерці (пра што-н. вельмі важнае, рашаючае).
   • Не на ж., а на смерць (змагацца, біцца і пад. — не шкадуючы жыцця).
   • Аддаць ж. за каго-, што-н. (памерці, ахвяраваць сабой).
   • Паплаціцца жыццём (загінуць).

3. Час такога існавання ад яго ўзнікнення да канца, а таксама ў які-н. яго перыяд.

   • Кароткае ж.
   • Духоўнае ж.
   • Пад канец жыцця.
   • Ж. пражыць — не поле перайсці (прыказка).

4. Дзейнасць грамадства і чалавека ў розных праявах.

   • Грамадскае ж.
   • Вясковае ж.
   • Духоўнае ж.

5. Навакольная рэчаіснасць.

   • Сувязь навукі з жыццём.
   • Правесці прапанову ў ж.

6. Ажыўленне, праяўленне дзейнасці, энергіі.

   • На вуліцы чулася ж.

Фразеалагізмы:

• Не ад добрага жыцця — з гора, з бяды, не па сваей ахвоце.
• Пуцёўка ў жыццё — веды, навыкі і пад., якія даюць магчымасць займацца працоўнай дзейнасцю.

|| прыметнік: жыццёвы.

жыццёвы прыметнік

1. гл. жыццё.

2. Важны, істотны для жыцця, неабходны для людзей.

   • Жыццёвыя прапановы.
   • Жыццёвыя інтарэсы.

3. Узяты з жыцця, праўдападобны.

   • Ж. вобраз.
   • Жыццёвая сітуацыя.

|| назоўнік: жыццёвасць.

жыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Быць жывым, існаваць, знаходзіцца ў працэсе жыцця.

   • Доўга ж.
   • Расліны не могуць ж. у цемнаце.
   • Ж. душа ў душу.
   • Ж. як кот з сабакам (не мірыцца).
   • Хто для людзей жыве, той не старэе (з народнай творчасці).

2. пераноснае значэнне, чым і без дапаўнення. Быць ажыўленым, абуджаным чым-н., поўным руху.

   • Дорога дзень і ноч жыла.

3. Пра думкі, пачуцці: быць.

   • У народзе жыве ўпэўненасць у перамозе справядлівасці.

4. Знаходзіцца, пражываць дзе-н., сярод каго-н.

   • Ж. у Мінску.

5. чым, з чаго і на чым. Падтрымліваць сваё існаванне чым-н., знаходзіцца ў тых або іншых умовах.

   • Ж. сваёй працай.
   • Ж. з агарода.

6. пераноснае значэнне, кім-чым. Быць захопленым, занятым кім-, чым-н.

   • Ж. надзеяй.
   • Ж. тэатрам.
   • Ж. дзецьмі.

7. кім і з прыслоўе Весці які-н. спосаб жыцця.

   • Ж. богата.
   • Ж. весела.
   • Ж. бабылём.

8. Быць у якіх-н. адносінах з кім-н.

   • Ж. дружна з суседзямі.

9. Знаходзіцца ў інтымных адносінах з кім-н. (размоўнае).

   • Ж. з чужой жонкай.
   • Няхай жыве! — пажаданне поспеху, росквіту.
   • (Сам) бог жыве (размоўнае) — пра добрый ўмовы жыцця, працы.
   • Загадаў доўга жыць — памёр.
   • Жыць з мазаля (размоўнае) — жыць сваёй працай.
   • Жыць чужым розумам — прытрымлівацца чужой думкі, не маючы сваёй.
   • Жыць як набяжыць (прымаўка, размоўнае) — жыць так, як абставіны дыктуюць.
   • У горы жыць ды з перцам есці (прымаўка, іранічны сэнс) — пра жыццё не па кішэні.

жыціе назоўнік | ніякі род | кніжнае

Жыццеапісанне святых.

• Жыціі святых.

|| прыметнік: жыційны.

• Жыційная літаратура.

жыўленне назоўнік | ніякі род

1. Засваенне арганізмам пажыўных рэчываў, неабходных для існавання.

2. Харчаванне, характар і якасць ежы, якой жывіцца арганізм.

жыўнасць назоўнік | жаночы род | размоўнае | зборны назоўнік

Усякія дробныя жывыя істоты, а таксама дробная свойская жывёла.

• Хатняя ж.: куры, парасяты, козы і трусы.

жыўцом прыслоўе | размоўнае

1. У жывым стане, жывым.

   • Узяць ваўка ж.

2. Сілай, жывасілам.

   • Вырваць дрэўца ж.
   • Жыўцом з’есці (праглынуць) (размоўнае) — настырна дапякаць, каб пазбавгцца ад каго-н.

жыўчык назоўнік | мужчынскі род

1. Жывы, рухавы чалавек (размоўнае).

2. Прыкметнае для вока біццё артэрыі (пераважна на скроні) (размоўнае).

3. Мужчынская палавая клетка, сперматазоід (спецыяльны тэрмін).

жэлацін (жэлаціна) назоўнік | мужчынскі і жаночы род

Бялковае рэчыва жывёльнага паходжання, раствор якога пры ахаладжэнні пераходзіць у студзяністы стан (выкарыстоўваюцца ў кулінарыі, фатаграфіі і пад.).

|| прыметнік: жэлацінавы.

жэле назоўнік | ніякі род | нескланяльнае

1. Салодкая студзяністая страва, прыгатаваная з жэлаціну, фруктовых і ягадных сокаў, малака і пад.

2. Студзяністая маса, якая атрымліваецца пры працяглай варцы мяса, рыбы, касцей.

|| прыметнік: жэлейны.

жэмчуг назоўнік | мужчынскі род

Цвёрдае рэчыва, якое здабываецца з ракавін некаторых малюскаў і мае форму зярнят і шарыкаў белага, ружовага (радзей чорнага) колеру, ужыв. як каштоўнае ўпрыгожанне.

• Нітка жэмчугу.

|| прыметнік: жамчужны.

• Ж. промысел.
• Ж. пояс.
• Жамчужныя зубы (пераноснае значэнне: з белізной, як жэмчуг).

жэньшэнь назоўнік | мужчынскі род

Далёкаўсходняя травяністая расліна сямейства араліевых, корань якой выкарыстоўваецца як лекавы і танізуючы сродак.

• Ж. — корань жыцця.

|| прыметнік: жэньшэневы.

жэрабя назоўнік | ніякі род

1. Умоўны знак, дробная рэч і пад., што выцягваецца наўгад з шэрагу такіх жа прадметаў пры вызначэнні права на што-н., якой-н. чарговасці і пад.

   • Цягнуць ж.

2. пераноснае значэнне: Лёс, доля.

жэрах назоўнік | мужчынскі род

Прэснаводная драпежная рыба сямейства карпавых з чырванаватымі ніжнімі плаўнікамі.

жэрдка назоўнік | жаночы род

Шост з доўгага тонкага ствала дрэва, ачышчанага ад галля.

|| зборны назоўнік: жэрдзе.

|| памяншальная форма: жэрдачка.

|| прыметнік: жардзяны.

жэрці дзеяслоў | размоўнае | грубае | незакончанае трыванне

Тое, што і жраць.

|| закончанае трыванне: зжэрці.

жэст назоўнік | мужчынскі род

1. Рух рукі, галавы, які абазначае што-н. або суправаджае размову.

   • Энергічны ж.
   • Мова жэстаў.

2. пераноснае значэнне: Які-н. наўмысны, разлічаны на знешні эфект.

   • Зрабіць высакародны ж.
   • Гэта ўсяго толькі ж.

жэстыкуляваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

Рабіць жэсты (у 1 знач.).

• Ж. міліцэйскім жэзлам.

|| назоўнік: жэстыкуляванне.

жэстыкуляцыя назоўнік | жаночы род

Манера жэстыкуляваць, жэсты.

• Энергічная ж.

|| прыметнік: жэстыкуляцыйны і жэстыкуляторны.

жэтон назоўнік | мужчынскі род

1. Металічны знак, які паказвае на прыналежнасць да якой-н. арганізацыі або выдаецца на памяць аб якой-н. падзеі.

   • Сярэбраны ж.

2. Значок, часцей у форме металічнага кружка, які дае права на атрыманне чаго-н.

   • Ж. на атрыманне шклянкі чаю.
   • Ж. на алей.

|| прыметнік: жэтонавы.

жэўжык назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Свавольнік, гарэза.

• Супакою няма ад гэтых жэўжыкаў.

з-за прыназоўнік

1. Ужыв. пры абазначэнні напрамку, руху адкуль-н., з месца, закрытага чым-н., з супрацьлеглага боку чаго-н.

   • Выглядваць з-за дзвярэй.
   • Дом віднеецца з-за агароджы.
   • Вылезці з-за стала.

2. Ужыв. пры ўказанні на прычыну, падставу дзеяння або пры ўказанні на асобу, што з’яўляецца прычынай чаго-н.

   • Спрачацца з-за дробязей.
   • З-за яго столькі непрыемнасцей.

з-над прыназоўнік

Ужыв. пры абазначэнні прадмета ці месца, зверху або з верхняй часткі якога накіравана дзеянне.

• 3-над Прыпяці даносілася песня.