Усе словы

дэфектолаг назоўнік | мужчынскі род

Спецыяліст па дэфекталогіі.

дэфектыўны прыметнік

Які мае фізічныя або псіхічныя недахопы; ненармальны.

• Дэфектыўнае дзіця.

|| назоўнік: дэфектыўнасць.

дэфензіва назоўнік | жаночы род

Палітычная паліцыя ў буржуазнай Польшчы (1918—1939), а таксама назва органаў контрразведкі.

дэфіле назоўнік | ніякі род | нескланяльнае | спецыяльны тэрмін

Цясніна або вузкі, цесны праход.

• Горнае д.

дэфіліраваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Урачыста праходзіць на парадах, дэманстрацыях і пад.

2. Хадзіць туды-сюды, прагульвацца.

дэфініцыя назоўнік | жаночы род | кніжнае

Кароткае лагічнае азначэнне таго ці іншага паняцця, якое ўключае найбольш істотныя яго адценні.

• Слоўнікавая д.

дэфіс назоўнік | мужчынскі род

Кароткая злучальная рыска паміж двума словамі (-), напр. груша-сіраціна, горад-герой, а таксама знак переносу часткі слова з аднаго радка на другі і знак скарачэння, напр. б-ка, т-ва, у выглядзе такой рыскі.

дэфіцыт назоўнік | мужчынскі род

1. Перавышэнне расходаў над даходамі.

   • Павелічэнне бюджэтнага дэфіцыту.

2. Недахоп чаго-н., няхватка ў чым-н.

   • Гэтыя товары цяпер у дэфіцыце.

3. Пра што-н. дэфіцытнае (у 2 знач.).

   • Дублёнкі на той час з’яўляліся дэфіцытам.

дэфіцытны прыметнік

1. Які прыносіць дэфіцыт (у 1 знач.)., стратны.

   • Дэфіцытнае прадпрыемства.

2. Які не задавальняе попыту, недастатковы ў колькасных адносінах.

   • Дэфіцытныя тавары.

|| назоўнік: дэфіцытнасць.

дэхканін назоўнік | мужчынскі род

У Сярэдняй Азіі і ў некаторых краінах Усходу: селянін.

|| жаночы род: дэхканка.

|| прыметнік: дэхканскі.

дэцы прыстаўка

Першая частка складаных слоў са знач. адзінкі, роўнай адной дзесятай долі той адзінкі, што названа ў другой частцы складання, напр. дэцыбел, дэцылітр, дэцыметр.

дэцыбел назоўнік | мужчынскі род | спецыяльны тэрмін

Адзінка велічыні (узроўню гукавога ціску, узмацнення, аслаблення).

дэцыметр назоўнік | мужчынскі род

Адзінка даўжыні, роўная адной дзесятай частцы метра.

|| прыметнік: дэцыметровы.

дэцэнтралізаваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

Зрабіць (рабіць) менш цэнтралізаваным.

• Д. кіраўніцтва.

|| назоўнік: дэцэнтралізацыя.

дэшыфраваць дзеяслоў | закончанае і незакончанае трыванне

Разабраць (разбіраць) напісанае шыфрам, тайнапісам або на якой-н. невядомай старажытнай мове; расшыфраваць (расшыфроўваць).

• Д. рукапіс.

|| назоўнік: дэшыфроўка.

дэізм назоўнік | мужчынскі род

Рэлігійна-філасофскае вучэнне пра бога як істоту, што стварыла свет, але не кіруе яго лёсам.

|| прыметнік: дэістычны.

дэіст назоўнік | мужчынскі род

Паслядоўнік дэізму.

|| прыметнік: дэістычны.

д’ябал назоўнік | мужчынскі род

У рэлігійнай міфалогіі: злы дух, чорт, сатана, які пярэчыць богу; цяпер ужыв. як лаянкавае слова, а таксама ў некаторых выразах.

• Куды цябе д. нясе?!
• Якога д’ябла я там не бачыў? (чаго я там не бачыў, чаго я туды пайду?).

|| прыметнік: д’ябальскі.

• Д’ябальская спёка.

д’ябальшчына назоўнік | жаночы род

Пра незвычайны збег акалічнасцей, блытаніну ў чым-н., бязглуздзіцу.

• Што за д.!

евангелле назоўнік | ніякі род

Раннехрысціянскі твор, які расказвае пра жыццё Ісуса Хрыста.

• Кананічнае е. (уваходзіць у састаў Бібліі).
• Апакрыфічнае е.

|| прыметнік: евангельскі.

евангеліст назоўнік | жаночы род

1. Укладальнік евангелля.

2. Член секты евангельскіх хрысціян.

|| жаночы род: евангелістка.

|| прыметнік: евангелісцкі.

евангелічны прыметнік

Які адносіцца да рэлігійных пратэстанцкіх сектаў, што ў сваім веравучэнні кіруецца толькі тэкстамі евангелля.

• Евангелічная царква.

егер назоўнік | мужчынскі род

1. Паляўнічы-прафесіянал (устарэлае).

2. Салдат з асобых стралковых (егерскіх) палкоў у некаторых еўрапейскіх арміях.

|| прыметнік: егерскі.

егіпцяне назоўнік | мужчынскі род

Асноўнае насельніцтва Егіпта.

|| жаночы род: егіпцянка.

|| прыметнік: егіпецкі.

• Егіпецкая кара.

едкі прыметнік

1. Які раз’ядае што-н. хімічна.

   • Едкая фарба.

2. Які выклікае моцнае фізічнае раздражненне.

   • Е. дым.

3. пераноснае значэнне: З’едлівы, колы.

   • Едкая заўвага.

|| назоўнік: едкасць.

еднасць назоўнік | жаночы род

1. Адзінства, згуртаванасць.

   • Непарушная е.

2. Агульнасць, супольнасць.

   • Е. паходжання.

ежа назоўнік | жаночы род

Усё тое, што ядуць; прадукты харчавання.

• Здаровая е.
• Мясная е.

ездавы прыметнік

1. Які прызначаны для язды.

   • Ездавыя сабакі.

2. ездавы: Салдат, які кіруе коннай запрэжкай.

ездзіць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Рухацца ў розных кірунках на якім-н. транспарце.

   • Е. на трамваі.
   • Е. на веласіпедзе.

2. Бываць дзе-н., наведваць каго-н., прыязджаючы.

   • Е. у госці.

3. Умець упраўляць якімі-н. сродкамі перамяшчэння.

   • Е. на матацыкле.

4. Не мець устойлівасці, соўгацца па чым-н., перамяшчаючыся (размоўнае).

   • Шкло ездзіць у аправе.
   • Ездзіць з рогату (размоўнае) — вельмі смяяцца з чаго-н.

|| назоўнік: язда.

езуіт назоўнік | мужчынскі род

1. Манах — член каталіцкага манаскага ордэна «Таварыства Ісуса».

2. пераноснае значэнне: Хітры, крывадушны, каварны чалавек.

|| жаночы род: езуітка.

|| прыметнік: езуіцкі.

• Е. ордэн.

езуіцтва назоўнік | ніякі род

Крывадушнасць, хітрасць як сродкі для дасягаення мэты.

• Такога езуіцтва ад яго ніхто не чакаў.

екатаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Голасна, працягла крычаць ад моцнага болю.

2. Скавытаць (пра жывёл).

   • У будцы екатаў сабака.

|| назоўнік: екатанне.

екцення назоўнік | жаночы род

Шэраг малітвенных прашэнняў, якія гаворацца дыяканам ці святаром пры богаслужэнні ад імя вернікаў.

елачка назоўнік | жаночы род

1. гл. ёлка.

2. Пра ўзор, размяшчэнне чаго-н. (звычайна ў форме тв. склону).

   • Вышываць ёлачкай (у елачку).
   • Падымацца на лыжах ёлачкай.

елка назоўнік | жаночы род

Хвойнае вечназялёнае дрэва з конусападобнай кронай.

|| памяншальная форма: елачка.

|| прыметнік: яловы.

елкаваты прыметнік

Крыху ёлкі, гаркаваты на смак.

• Пахла елкаватым салам.

|| назоўнік: елкаватасць.

ельнік назоўнік | мужчынскі род | зборны назоўнік

1. Яловы лес.

   • Каля ракі рос е.

2. Ссечаныя яловыя лапкі або дрэвы.

   • Дарога ўслана ельнікам.

|| памяншальна-ласкальная форма: ельнічак.

|| прыметнік: ельнічны.

енк назоўнік | мужчынскі род

Працяглы жаласны стогн, выкліканы болем або вялікім горам.

• Працяглы е. вырваўся з грудзей.

енчыць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Жаласна стагнаць ад болю, пакуты і пад.

   • Хлопчык енчыў на ложку.

2. пераноснае значэнне: Назойліва, надакучліва прасіць аб чым-н. (размоўнае).

|| закончанае трыванне: выенчыць.

|| назоўнік: енчанне.

епархія назоўнік | жаночы род

Царкоўна-адміністрацыйная тэрытарыяльная адзінка, якой кіруе архірэй.

• Гэта ўжо не мая е.

|| прыметнік: епархіяльны.

епіскап назоўнік | мужчынскі род

Вышэйшы сан у хрысціянскай царкве, а таксама асоба, якая мае гэты сан.

|| прыметнік: епіскапскі.

епітрахіль назоўнік | жаночы род

Частка адзення святара, якая надзяваецца на шыю пад рызу і мае выгляд доўгага (ніжэй каленаў) фартуха з крыжамі.

епіцім’я назоўнік | жаночы род

У веруючых: род царкоўнага пакарання (пасты, працяглыя малітвы).

• Налажыць епіцім’ю.

ерась назоўнік | жаночы род

1. У рэлігіі: адступленне ад афіцыйных царкоўных догмаў.

   • Барацьба з ерассю.

2. пераноснае значэнне: Бязглуздзіца, лухта (размоўнае).

   • Несці е.

|| прыметнік: ерэтычны.

ерыхонскі прыметнік

Ерыхонская труба (размоўнае) — пра вельмі гучны голас.

ерэтык назоўнік | мужчынскі род

Паслядоўнік ерасі (у 1 знач.).

|| жаночы род: ерэтычка.

|| прыметнік: ерэтычны.

есаўл назоўнік | мужчынскі род

У царскай арміі: казацкі афіцэрскі чын, роўны чыну капітана ў пяхоце, а таксама асоба, якая мела гэты чын.

|| прыметнік: есаульскі.

есці дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. каго-што і без дапаўнення. Ужываць ежу.

   • Е. яблыкі.
   • Чаго не ясі, таго ў рот не нясі (прыказка).
   • Е. вачамі (пераноснае значэнне: пільна ўгладацца, не адрываючы позірку; размоўнае жартаўлівае).
   • Е. просіць (пра дзіравы абутак, якому патрэбны рамонт).

2. толькі ў інф. (у спалучэнні з дзеясл.). Ежа, харч.

   • Наварыць е.
   • Хацець е.

3. што. Разбураць хімічна, раз’ядаць.

   • Іржа есць жалеза.

4. Выклікаць пякучы бол; (пра дым і пад.).

   • Густы дым еў вочы.

5. пераноснае значэнне:. Не даваць спакою, мучыць (пра сумленне, тугу, боль).

   • Сэрца маё есць туга.

6. пераноснае значэнне: Папракаць, назаляць, не даваць спакою (размоўнае).

   • Кожны дзень грызуцна, ядуць адзін аднаго.
   • Поедам есці (размоўнае неадабральнае) — бесперапынку папракаць.
   • Пасаліўшы можна есці (размоўнае) — так сабе, не вельмі што.
   • Есці, як не ў сябе (размоўнае) — прагна есці.
   • Дарэмна хлеб есці (размоўнае неадабральнае) — бяздзейнічаць, гультаяваць.

|| закончанае трыванне: паесці і з’есці.

|| назоўнік: яда.

• У час яды.

ехаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

1. Рухацца куды-н. пры дапамозе якіх-н. сродкаў перамяшчэння.

   • Е. на электрычцы.
   • Е. у машыне.

2. Рухацца (пра сродкі перамяшчэння).

   • Едзе аўтамабіль.

3. Накіроўвацца куды-н. пры дапамозе сродкаў перамяшчэння.

   • Е. на працу.
   • Е. за мяжу.
   • Далей е. няма куды (пераноснае значэнне: горш таго, што ёсць, быць не можа).

4. Ссоўвацца, саслізгваць у бакі, са свайго месца.

   • На мокрай сцежцы ногі едуць убакі.

5. пераноснае значэнне, на кім-чым. Выкарыстоўваць для сваёй выгады чыю-н. працу, якія-н. абставіны (размоўнае).

   • Ён едзе на памочніках.

еўнух назоўнік | мужчынскі род

Кастрыраваны слуга пры гарэме.