Усе словы

дамоў прыслоўе

Да сябе, у свой дом, у сваю сям’ю.

• Хлопцы скончылі работу і пайшлі д.

дамоўленасць назоўнік | жаночы род

Пагадненне на падставе папярэдніх перагавораў.

• Дзейнічаць на аснове дамоўленасці.

дамрыст назоўнік | мужчынскі род

Музыка, які іграе на домры.

|| жаночы род: дамрыстка.

дамскі прыметнік

1. гл. дама.

2. Прызначаны для абслугоўвання жанчын.

   • Д. кравец.
   • Д. цырульнік.

дамчацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Вельмі хутка дабегчы, даехаць, даляцець да якога-н. месца.

• Цягнік хутка дамчаўся да сталіцы.

дамчаць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Вельмі хутка давезці да якога-н. месца.

   • Шафёр умомант дамчаў да вокзала.

2. Тое, што і дамчацца (размоўнае).

   • Стаеннік вырваўся і хутка дамчаў да вадапою.

дамінаваць дзеяслоў | кніжнае | незакончанае трыванне

1. Мець перавагу, быць галоўным, асноўным.

   • У агульнай мелодыі дамінавалі гукі кларнета.

2. над чым. Узвышацца над акаляючай мясцовасцю.

   • Тара дамінавала над горадам.

|| назоўнік: дамінаванне.

дамінанта прыметнік | кніжнае

1. З’ява, якая пераважае ў якой-н. сферы.

2. Дамінуючая ідэя; важнейшая састаўная частка чаго-н.

|| прыметнік: дамінантны.

даміно² назоўнік | ніякі род | нескланяльнае

Маскарадны касцюм у выглядзе плашча з рукавамі і капюшонам, а таксама чалавек у такім касцюме.

• Апрануты ў д.
• Д. ў масцы.

даміношнік назоўнік | мужчынскі род | размоўнае

Аматар гуляць у даміно.

• Заядлы д.

|| жаночы род: даміношніца.

дамініён назоўнік | мужчынскі род

У час былой Брытанскай імперыі: самакіравальная дзяржава, якая ўваходзіць у склад гэтай імперыі і залежыць ад яе ў сваёй унутранай і знешняй палітыцы.

данасць назоўнік | жаночы род | кніжнае

Тое, што дадзена, што маецца ў наяўнасці, аб’ектыўная рэчаіснасць.

данасіць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Скончыць насіць што-н., перанесці поўнасцю з аднаго месца на другое.

   • Д. салому ў пуню.

2. Канчаткова знасіць (вопратку, абутак).

   • Д. боты да дзірак.

3. каго. Нарадзіць у нармальны тэрмін.

   • Парадзіха данасіла дзіця.

|| незакончанае трыванне: даношваць.

данесці² дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Зрабіць службовае данясенне аб чым-н.

   • Разведка данесла камандаванню пра набліжэнне праціўніка.

2. Зрабіць данос; тайна паведаміць.

   • Пра яго здраднікі данеслі паліцаям.

|| незакончанае трыванне: даносіць.

данесціся дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Зрабіцца чутным (пра гукі, пахі і пад.).

   • Да яго слыху данеслася стракатанне сарокі.
   • З навакольных лугоў доанёсся пах сена.

2. Распаўсюдзіцца, стаць вядомым.

   • Данеслася радасная вестка.

|| незакончанае трыванне: даносіцца.

данос назоўнік | мужчынскі род

Тайнае паведамленне ўладам аб чыіх-н. недазволеных, процізаконных дзеяннях.

• Д. паліцыі на падпольшчыкаў.

|| прыметнік: даносны.

даносчык назоўнік | мужчынскі род

Чалавек, які займаецца даносамі.

|| жаночы род: даносчыца.

|| прыметнік: даносчыцкі.

дантыст назоўнік | мужчынскі род | устарэлае

Зубны ўрач.

|| жаночы род: дантыстка.

|| прыметнік: дантысцкі.

даныя прыметнік

1. Звесткі, паказчыкі, неабходныя для якога-н. абгрунтавання, абагульнення.

   • Афіцыйныя д.
   • Дакладныя д.

2. Здольнасці, якасці як падстава для чаго-н.

   • Ён мае ўсе д. для навуковай работы.

Выхадныя даныя — звесткі аб месцы і часе выхаду кнігі, яе тыражы і інш.

данюхацца дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Празмерна доўга і часта нюхаючы, дайсці да непрыемнасцей.

2. пераноснае значэнне: Дазнацца, разведаць пра што-н. якім-н. непрыстойным спосабам.

   • Паліцыя данюхалася аб прыходзе партызанскага разведчыка.

|| незакончанае трыванне: данюхвацца.

данясенне назоўнік | ніякі род

Вуснае ці пісьмовае паведамленне якіх-н. звестак кіраўніцтву.

• Паслаць д. ў штаб.

даняць дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. Змучыць, дапячы, вывесці з раўнавагі.

   • Як дойме ліха, прарэжуцца зубы (з народнай творчасці).

2. безасабовая форма: Аказаць моцнае ўздзеянне.

   • Даняло да слёз.

|| незакончанае трыванне: даймаць.

данізу прыслоўе | размоўнае

Да самага нізу.

• Зверху д.

даніна назоўнік | жаночы род

1. Даўней: натуральны або грашовы падатак, які плаціла насельніцтва свайму князю, феадалу або пераможцу ў бітве.

   • Абкласці данінай.
   • Сам Царград плаціў даніну Полацку.

2. кому. Ахвяраванне бедным, якія просяць міласціну.

   • Хадзіў, зняўшы шапку, і збіраў даніну.

3. пераноснае значэнне, чаго. Аддзяка за што-н.

   • Д. павагі.
   • Д. ўдзячнасці людской.

4. пераноснае значэнне, чаму. Вымушаная ўступка чаму-н.

   • Д. модзе.
   • Д. часу.

дападкі прыметнік | размоўнае

Кемлівы і напорысты здатны дайсці да ўсяго.

• Д. хлопец.

дапазна прыслоўе | размоўнае

Да позняга часу.

• Засядзеліся д.

дапаласкацца дзеяслоў | закончанае трыванне

Канчаткова, поўнасцю выпаласкацца.

дапамагчы дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Аказаць дапамогу ў чым-н.

   • Д. ў рабоце.
   • Д. распрануцца.

2. кому. Падтрымаць матэрыяльнымі сродкамі.

   • Д. грашамі.
   • Д. будаўнічымі матэрыяламі.

3. Даць жаданы вынік.

   • Лякарства дапамагло.

4. каму. З’явіцца сродкам для дасягнення мэты.

   • Компас дапамог зарыентавацца ў лесе.

Дапамагчы гору (размоўнае) — выратаваць з цяжкага становішча.

|| незакончанае трыванне: дапамагаць.

дапамога назоўнік | жаночы род

1. Садзейнічанне каму-н. у чым-н.

   • Д. бацькам у малацьбе.

2. Матэрыяльная падтрымка.

   • Грошовая д.
   • Выходная д.

3. Садзейнічанне ў палягчэнні пакут.

   • Медыцынская д.

Фразеалагізмы:

• Карэта хуткай дапамогі — спецыяльная аўтамашына для аказання неадкладнай медыцынскай дапамогі.
• Першая дапамога — дапамога хвораму ці пацярпеўшаму да прыбыцця доктара.
• Хуткая дапамога —
  1. сістэма медыцынскай дапамогі пры небяспечных для жыцця і здароўя чалавека выпадках, якая аказваецца дома або на месцы здарэння;
  2. спецыяльна абсталяваная аўтамашына, якая прыбывае па зыкліку з адпаведным урачом-спецыялістам.

дапаможны прыметнік

1. Прызначаны для дапамогі каму-, чаму-н.; падсобны.

   • Д. матэрыял.

2. Неасноўны, дадатковы.

   • Д. цэх.
   • Дапаможная гаспадарка.

Дапаможны дзеяслоў — асабовая форма дзеяслова, што ўжываецца для выражэння складаных дзеяслоўных форм (буду чытаць) або састаўнога выказніка (ён быў настаўнікам).

дапаможнік назоўнік | мужчынскі род

Кніга для навучання па якім-н. асобным прадмеце.

• Д. па фізіцы.
• Д. па гісторыі Беларусі.

дапасаванне назоўнік | ніякі род

Від сінтаксічнай сувязі, пры якой залежнае слова ставіцца ў тым жа родзе, ліку, склоне або асобе, напр.: новы дом, новая хата; я пішу, ты пішаш.

дапасаваны прыметнік

Звязаны граматычнай сувяззю дапасавання.

• Дапасаванае азначэнне.

дапасаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Падагнаць, прыладзіць размоўнае).

   • Д. новае тэхнічнае прыстасаванне.

2. да чаго. Паставіць залежнае слова ў тым самым родзе, ліку, склоне або асобе, у якім стаіць галоўнае слова.

   • Д. прыметнік да назоўніка.

|| незакончанае трыванне: дапасоўваць.

дапасці дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

1. да чаго. З прагнасцю дарвацца, накінуцца што-н. жаданае.

   • Д. да вады.

2. Настойліва імкнучыся, дабрацца куды-н., да якога-н. места.

   • Яго нішто не ўтрымае, ён усюды дападзе.

|| незакончанае трыванне: дападаць.

дапатопны прыметнік | размоўнае

1. Вельмі даўні, які нібыта існаваў да міфічнага біблейскага патопу.

   • Дапатопная жывёліна.

2. Старамодны, устарэлы (жартаўлівае іранічны сэнс:).

   • Д. фасон.
   • У цябе, браце, нейкая дапатопная мэбля.

|| назоўнік: дапатопнасць.

дапаўна прыслоўе | размоўнае

Да самых берагоў .

• Наліць бочку д.

дапаўненне назоўнік | ніякі род

1. гл. дапоўніць.

2. чым што-н. дапоўнена, дадатак.

   • Д. да пастановы.

3. У граматыцы: даданы член : са значэннем аб’екта, звычайна выражаны ўскосным склонам імя.

   • Прамое д. (у форме він. скл. без прыназоўніка).
   • Ускоснае д. (у формах іншых ускосн. скл.).

дапаўняльны прыметнік

Які выконвае ролю дапаўнення (у 3 знач.).

• Д. даданы сказ.

даплата назоўнік | жаночы род

1. гл. даплаціць.

2. Дадатковая плата.

   • Атрымаць даплату за звышурочную работу.
   • Д. за багаж.

даплатны прыметнік

Які мае адносіны да даплаты.

• Даплатная каса.

Даплатное пісьмо — пісьмо, за перасылку якога даплочвае атрымальнік.

даплаціць дзеяслоў | закончанае трыванне

Дадаць пэўную частку грошай да раней унесенай сумы; выплаціць усё да канца.

• Д. сто рублёў.

|| незакончанае трыванне: даплачваць.

|| назоўнік: даплата.

даплесціся дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

Марудна, з цяжкасцю дайсці да якога-н. месца.

• Ледзь даплёўся да хаты.

|| незакончанае трыванне: даплятацца.

даплысці (даплыць) дзеяслоў | закончанае трыванне

Плывучы, дасягнуць якога-н. месца.

• Д. да берага.

|| незакончанае трыванне: даплываць.

дапоўніць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Зрабіць больш поўным, дабавіць звыш таго, што маецца.

   • Д. кош грыбамі.

2. Дадаць новыя даныя да таго, што было сказана іншым.

   • Д. дакладчнка.

|| незакончанае трыванне: дапаўняць.

|| назоўнік: дапаўненне.

дапрадкі назоўнік

Заканчэнне прадзіва.

• Сёння ў іх д.

дапрацаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. Завяршыць працу над чым-н.; дадатковай апрацоўкай давесці да патрэбнай якасці.

   • Д. дысертацыю.
   • Д. праект.

2. Прапрацаваць да якога-н. часу, тэрміну.

   • Д. да лістапада.

|| незакончанае трыванне: дапрацоўваць.

|| назоўнік: дапрацоўка.

дапрызыўны прыметнік

Які папярэднічае прызыву на ваенную службу.

• Дапрызыўная падрыхтоўка.

дапрызыўнік назоўнік | мужчынскі род

Чалавек дапрызыўнага ўзросту, які праходзіць пачатковае ваеннае навучанне без адрыву ад вучобы або вытворчай працы.

дапусціць дзеяслоў | закончанае трыванне

1. каго (што) да каго-чаго. Дазволіць каму-н. удзельнічаць у чым-н. або мець доступ куды-н.

   • Д. да экзаменаў.
   • Д. да работы.

2. Зрабіць што-н. міжвольна.

   • Д. памылку.

3. Прыладзіць, прыгнаць што-н. да чаго-н.

   • Д. дзверы да вушака.
   • Д. аконную раму.

|| незакончанае трыванне: дапускаць.

|| назоўнік: дапушчэнне.